Η Λεσβία της Τζέλης Χατζηδημητρίου παραδίδει επίκαιρα μαθήματα ΛΟΑΤΚΙ ιστορίας
- 27 ΜΑΡ 2024
Ποιος ορίζει την κυρίαρχη σημασία της λέξης Λεσβία; Και πόσο έτοιμη μπορεί να είναι μια μικρή κοινωνία να δεχτεί την πλήρη ανατροπή του ετεροκανονικού μοντέλου, πόσο μάλλον ν’ αποτελέσει σύμβολό της;
Η σκηνοθέτρια, φωτογράφος και συγγραφέας Τζέλη Χατζηδημητρίου η οποία φέρει υπερήφανα και διττά την ταυτότητα της Λεσβίας, με την ομώνυμη πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της, απαντά στα παραπάνω ερωτήματα, παρουσιάζοντας μια πολύτιμη καταγραφή της πορείας της Ερεσού από τη δεκαετία του 70 έως σήμερα, διασώζοντας ταυτόχρονα ένα σημαντικό κομμάτι ΛΟΑΤΚΙ ιστορίας.
Μέσα από σπάνιο αρχειακό υλικό, ημερολόγια, φωτογραφίες, βίντεο και συνεντεύξεις των ανθρώπων που καθόρισαν την ανθρωπογεωγραφία και το πνεύμα της Ερεσού στη Λέσβο μέσα στα χρόνια, ξετυλίγεται η συναρπαστική ιστορία ενός τόπου αλλά και μιας ολόκληρης κοινότητας, που αξίωσε συμπερίληψη και ίση μεταχείριση, ακόμα κι όταν αυτά δεν ήταν καθόλου αυτονόητα. Μια ιστορία τόσο παλιά και τόσο καινούργια, επίκαιρη όσο ποτέ, τη στιγμή που στην Ελλάδα σήμερα δίνεται ξανά η μάχη για τα ίσα δικαιώματα.
Η ταινία Λεσβία της Τζέλης Χατζηδημητρίου καθόλου τυχαία άλλωστε, κέρδισε ειδική μνεία στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης όπου κι έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της. Κι όπως πολύ εύστοχα σχολιάζει η κριτική επιτροπή του Φεστιβάλ:
«Καθώς αφηγείται μια ιστορία όπου διαπλέκονται η προσωπική ταυτότητα, η κοινότητα και ο τουρισμός, η Λεσβία φανερώνει επίσης τις εντάσεις που δημιουργούν αυτές οι συνδέσεις. Δεν είναι απλώς μια ταινία για τις λεσβίες απ’ όλο τον κόσμο που βρίσκουν τον δικό τους παράδεισο στο αιγαιοπελαγίτικο νησί της Σαπφούς, αλλά και μια ιστορία εξευγενισμού (gentrification) και «οικονομικής ανακωχής» ανάμεσα στους ντόπιους και τις λεσβίες τουρίστριες που καταφθάνουν στην Ερεσό κάθε καλοκαίρι.
Η Λεσβία δεν χαρακτηρίζεται μόνο από την αυτοβιογραφική τόλμη, αλλά και από την πρόθεσή της να φέρει στο προσκήνιο ευρύτερες δομικές παθογένειες, όπως το ομοξέπλυμα (pinkwashing), τις πολιτικές ανάπτυξης και εξευγενισμού και τις αποικιοκρατικές συμπεριφορές, με τις οποίες συχνά αντιμετωπίζεται ο ευρωπαϊκός Νότος. Οι έννοιες της κοινότητας και της ταυτότητας προσεγγίζονται μέσα από τη διαφορά και τη συνεχή επαναδιαπραγμάτευση, καθώς μια συλλογική αυτοβιογραφία αναδύεται ως πρότζεκτ ανοιχτό και ιδιαίτερης σημασίας. Την ίδια στιγμή, η ταινία είναι σέξι. Η λεσβιακή ιστορία δεν παρουσιάζεται μόνο ως αγώνιστική διαδικασία, αλλά και ως πλεόνασμα ηδονής μέσα από ένα άπληστο λεσβιακό βλέμμα».
Από τη λυρική Σαπφώ του χθες, στο pinkwashing του σήμερα
Θα μπορούσε να είναι μια οποιαδήποτε όμορφη κωμόπολη σε ένα οποιοδήποτε όμορφο ελληνικό νησί. Όμως δεν είναι. Η Ερεσός της Λέσβου των 1.581 κατοίκων σήμερα, η Ερεσός της αρχαιότητας, συνδεδεμένη αξεδιάλυτα με τη λυρική ποιήτρια Σαπφώ, αποτελεί εδώ και δεκαετίες πόλο έλξης και ουτοπία μιας παγκόσμιας λεσβιακής κοινότητας.
Για περισσότερα από 40 χρόνια, λεσβίες απ’ όλο τον κόσμο συρρέουν στην Ερεσό της Λέσβου αναζητώντας αγάπη, ελευθερία και μια αίσθηση κοινότητας. Ακόμα και αν η συναναστροφή τους με τους ντόπιους, όπως καταγράφει ο φακός της Τζέλης Χατζηδημητρίου στην ταινία Λεσβία δεν έχει ανέκαθεν υπάρξει ανέφελη. Όπως χαρακτηριστικά δηλώνει η σκηνοθέτρια:
«Στη Λεσβία, την πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία, θέλησα να πάρω τον λόγο εγώ, ως υπερήφανο μέλος της λεσβιακής κοινότητας, και να μιλήσω για το πως αυτή η κοινότητα δημιουργήθηκε. Η Λεσβία είναι αποτέλεσμα δουλειάς 10 χρόνων, κατά τη διάρκεια των οποίων συγκέντρωσα υλικό και έκανα εκ βαθέων συζητήσεις με δεκάδες μέλη της λεσβιακής κοινότητας και με ντόπιους της Ερεσού. Θέλω να πιστεύω ότι έδωσα σε όλους τον χώρο να είναι ο εαυτός τους.
Η Ερεσός η ίδια, αυτό το εκπληκτικής ομορφιάς ηφαιστιογενές τοπίο με την ατελείωτη παραλία, τα γαλάζια νερά και το μοναδικό φως που ενέπνευσε την Σαπφώ, αποτελεί μια από τις κεντρικές ηρωίδες της ταινίας μου. Η εικόνα της μέσα στις διαφορετικές εποχές του χρόνου μπλέκεται με τη δική μου προσωπική ιστορία. Υπ’ αυτή την έννοια η ταινία αποτελεί εξίσου μια προσωπική, όσο και συλλογική αφήγηση.
Δεν είναι μόνο η ιστορία μου, αλλά και η ιστορία εκατοντάδων λεσβιών που διεκδίκησαν έναν χώρο για να υπάρξουν ελεύθερα και με ασφάλεια. Εκεί που η λεσβιακή κοινότητα συνεχίζει ακόμα και σήμερα να αλλάζει, να διευρύνεται και να προσφέρει έναν αδιαπραγμάτευτο και ασφαλή χώρο προσωπικής έκφρασης».
Η υπερήφανα διττή ταυτότητα της Λεσβίας
Η δημιουργός αυτού του πολύτιμου από πολλές απόψεις ντοκιμαντέρ, Τζέλη Χατζηδημητρίου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Λέσβο. Η βραβευμένη κινηματογραφίστρια, εικαστική φωτογράφος και συγγραφέας, αγάπησε τον κινηματογράφο μέσα από τα σεμινάρια που παρακολούθησε με δάσκαλο τον μετρ του ευρωπαϊκού, κινηματογραφικού μοντερνισμού Michelangelo Antonioni, συνεχίζοντας τις σπουδές της στη Ρώμη πάνω στη Διεύθυνση Φωτογραφίας. Από το 1990 ξεκίνησε να κινηματογραφεί, να φωτογραφίζει και να γράφει για τις ζωές των κατοίκων της Λέσβου.
Το βιβλίο της A Girl’s Guide to Lesbos (2012) είναι ο πρώτος οδηγός για το νησί που μιλά για την ιστορία της λεσβιακής κοινότητας στο χωριό της Ερεσού και τη σύνδεσή του με την αρχαία ποιήτρια Σαπφώ.
Η Τζέλη Χατζηδημητρίου όμως, είναι επίσης ιδρυτικό μέλος της ΑΜΚΕ ΑΝΕΜΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ με έδρα την Αθήνα, που προσανατολίζεται στη δημιουργία έργων που υποστηρίζουν το φύλο, τη σεξουαλικότητα και την πολιτιστική πολυμορφία μέσα από μια πληθώρα μέσων, όπως ταινίες, ντοκιμαντέρ, εκθέσεις φωτογραφίας, εικαστικά, συμπόσια κ.ά.
Οι μικρού μήκους ταινίες της Τζέλης Χατζηδημητρίου έχουν προβληθεί σε όλο τον κόσμο και έχουν κερδίσει πολλά βραβεία. Στο μικρού μήκους ντοκιμαντέρ της με τίτλο Αναζητώντας τον Ορφέα (2018) συναντά ντόπιους ψαράδες που εξιστορούν ιστορίες για τη ζωή τους και τον τόπο, συνυφασμένες με τον μύθο του Ορφέα.
Οι πιο πρόσφατες ταινίες μικρού μήκους της θέτουν στο επίκεντρο το φύλο, όπως Οι εγγονές της Σαπφούς (2018), όπου οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες της Ερεσού αφηγούνται την ιστορία τους, Ο Δημητράκης και η Δημητρούλα (2019) για την ιστορία ενός gender nonconforming ατόμου στη Συκαμιά της Λέσβου που έχασε τη ζωή του με τραγικό τρόπο ύστερα από την άδικη κράτησή του σε ψυχιατρικό ίδρυμα, καθώς και η ταινία Sappho singing (2020), μια ωδή στη Σαπφώ, που επισκέπτεται ξανά τη σύγχρονη Λέσβο.
Με την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της Λεσβία, η Τζέλη Χατζηδημητρίου δεν αιχμαλωτίζει απλώς με το φακό της την προσωπική της ιστορία. Καταφέρνει πολλά παραπάνω: εξερευνώντας το παρελθόν, παραδίδει πολύτιμα μαθήματα ΛΟΑΤΚΙ ιστορίας με ηδονιστικό ρεαλισμό και σεβασμό απέναντι και στις δύο πλευρές της λεσβιακής ταυτότητάς της. Αυτόχθων και λεσβία η ίδια, βρίσκεται στη μέση αυτής της διεκδίκησης και καταγράφει περισσότερα από 40 χρόνια έρωτα, κοινότητας, συγκρούσεων και το τι τελικά σημαίνει να νιώθεις ότι είσαι αποδεκτός.
Η ταινία Λεσβία της Τζέλης Χατζηδημητρίου από τις 4 έως 10 Απριλίου θα προβάλλεται στον κινηματογράφο Τριανόν στην Αθήνα σε διανομή Cinedoc.
