Η Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη ξέρει ότι είμαστε όλες survivors της πατριαρχίας
- 3 ΟΚΤ 2025
Ένα πολύβουο απόγευμα Πέμπτης στο εμπορικό τρίγωνο της Αθήνας, η Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη με περιμένει στην πιο στερεοτυπική αθηναϊκή πολυκατοικία γραφείων στα πέριξ της Κολοκοτρώνη. Έχουμε δώσει ραντεβού για να μιλήσουμε για το Harvest, την 3η αγγλόφωνη ταινία της δημιουργού, ένα άχρονο, νιχιλιστικό, παγανιστικό western. Αυτή τη φορά, όχι σε δικό της σενάριο.
Η ταινία της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη (που διαγωνίστηκε για τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας) είναι μια παραβολή για μια γενοκτονία σε ένα ανώνυμο, απομονωμένο, μεσαιωνικό, σκωτσέζικο χωριό, λίγο πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση, κι είναι βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Βρετανού Jim Crace.
Ian Hassett
«Μου έστειλαν το βιβλίο για να το διαβάσω και να το σκηνοθετήσω. Ξεκίνησα να το διαβάζω μετά την πρεμιέρα του Trigonometry στο Βερολίνο (Berlinale). Μου πήρε ένα εξάμηνο για να μπω στον κόσμο του βιβλίου. Γιατί σκεφτόμουν ότι το σενάριο θα έπρεπε να γίνει “δικό μου”. Το κείμενο του μυθιστορήματος είναι χειμαρρώδες, σχεδόν παραληρηματικό. Δεν υπάρχουν διάλογοι. Είναι ένας μεγάλος εσωτερικός μονόλογος του Γουόλτερ (σσ: στην ταινία τον υποδύεται με μαεστρία ο Caleb Landry Jones) που μεταφέρει τα πράγματα που άκουσε. Δεν είμαστε σίγουρες/ σίγουροι ποτέ ποια είναι η πραγματικότητα και τι είναι φαντασιακή απόδοση. Είναι ένα βιβλίο για το τέλος ενός κόσμου και την αρχή ενός άλλου. Και η ταινία είναι και μια μαύρη κωμωδία».
Η Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη ήθελε το Harvest να είναι η πρώτη της λογοτεχνική διασκευή, μια ταινία που να «φωνάζει» craftsmanship, να είναι μια χειροποίητη ταινία από ταλαντούχους τεχνίτες. Όχι, άλλη μια ταινία που να φαίνεται βιομηχανική. Είναι γυρισμένη σε φιλμ (σσ: υπέροχη η δουλειά του κινηματογραφιστή Sean Price Williams). Με χαμηλό budget.
Η σκηνοθέτρια δημιούργησε την κοινότητα της
Jaclyn Martinez
«Επί 2,5 χρόνια ζούσα στο μέρος που γυρίστηκε η ταινία, Δεν ζούσα ακριβώς, πηγαινοερχόμουν, Έμενα κάποιο διάστημα κι επέστρεφα ξανά, για να σχεδιάζουμε τον κόσμο του Harvest. Οι αγρότες, οι υφάντρες, οι ψαράδες, οι χωρικοί, οι καλλιτέχνες της περιοχής έγιναν οι ηθοποιοί της ταινίας μου (πέρα από τους επαγγελματίες). Με φιλοξενούσαν στα σπίτια τους. Έγιναν φίλοι μου. Σε ένα call ήρθε το κοριτσάκι που παίζει τη Λίζι στην ταινία, μαζί με τον πατέρα, τον αδελφό της, τον εξάδελφό της. Και παίζει το clan της, όλοι οι συγγενείς της στην ταινία. Γιατί την αθωότητά της δεν θα την έβρισκα σε επαγγελματία ηθοποιό».
«Ξέρεις, η ταινία δεν είναι ποτέ μόνο αυτό που βλέπεις. Είναι τα συμφραζόμενα. Είναι ποιο συνεργείο επιλέγεις και πόσο πληρώνεται. Επιλέγω πάντα να δημιουργώ κάτι συνεργατικό και δημοκρατικό»
«Σε αυτή την ταινία κανείς δεν είχε το δικό του δωμάτιο όσο τη γυρίζαμε. Όλοι συγκατοικήσαμε. Το χωριό της ταινίας είναι ένα εγκαταλειμμένο χωριό. Κάναμε ελάχιστες παρεμβάσεις. Τα ρούχα εποχής της ταινίας τα φτιάξαμε εμείς, μόνοι μας, με το μαλλί από τα πρόβατα που βάφτηκε με χρώμα από τα φυτά της περιοχής. Είμαστε υπόλογες κι υπόλογοι στις κοινότητες που φτιάχνουμε. Είμαστε οι συνδημιουργοί. Λειτουργώ μέσα σε κοινότητες και το HAΟS (σσ: η εταιρεία παραγωγής που έχει ιδρύσει η Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη στην Αθήνα) ήταν πάντα μια ομάδα ανθρώπων με συντροφικότητα, μια κοινότητα ανεξαρτησίας στην καλλιτεχνική πρακτική».
Jaclyn Martinez/Harvest Film Limited
Η Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη με το Harvest κάνει μια πολιτική ταινία που είναι πολύ πιο σύγχρονη από όσο θα περίμενε κανείς. Μιλά για την ξενοφοβία, τις γενοκτονίες στο όνομα της φιλελεύθερης οικονομίας, τον εθνικισμό, τον συστημικό ρατσισμό, τους φράχτες που ορθώνονται για να εμποδίσουν την είσοδο σε «άλλους», τον μισογυνισμό και την απώλεια της γης.
Οι γυναίκες του Harvest είναι βίαιες γιατί παίρνουν εκδίκηση. «Η βία που λες είναι η απευθείας απόκριση στη βία που τους ασκείται. Είναι οι μόνες που παίρνουν θέση και δρουν. Αυτή είναι μια σεναριακή αλλαγή που κάναμε (σσ: με τη συν-σεναριογράφο, την Joslyn Barnes) σε σχέση με το βιβλίο. Σε ένα workshop που κάναμε με τους ηθοποιούς έγινε η αλλαγή. Όλοι οι άλλοι χαρακτήρες μένουν παθητικοί παρατηρητές, δεν έχουν αντιστάσεις, αντιηρωικά βλέπουν την καταστροφή του χωριού τους. Οι γυναίκες είναι δυνατές, μη συμβιβάσιμες. H κυρία Μπέλνταμ (Thalissa Teixeira) είναι η ξένη, η μάγισσα που τιμωρείται».
Η Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη ξέρει τι σημαίνει μισογυνισμός
Στέλιος Παπαρδέλας
«Έχω βιώσει μισογυνισμό. Έχω βιώσει την άνιση αντιμετώπιση σε σχέση με το τι σημαίνει να είμαι κινηματογραφίστρια στην Ελλάδα. Είναι διαφορετικές οι ευκαιρίες που δίνονται σε άντρες σκηνοθέτες. Κι είμαι σίγουρη ότι αν ήμουν άνδρας θα ήταν πιο γρήγορη η εξέλιξη στην καριέρα μου. Ο μισογυνισμός είναι βαθιά ριζωμένος, έχω αντιμετωπίσει καχυποψία και από γυναίκες στο χώρο μας. Είναι πολλές γυναίκες που για να φτάσουν στην κορυφή έπρεπε να ενστερνιστούν και να ενσωματώσουν όλη την πατριαρχία ως κληροδότημα».
«Είμαστε όλες οι γυναίκες survivors της πατριαρχίας. Καθημερινά βιώνω μισογυνισμό, ακόμη. Η δύναμή μου είναι μέσα στην κοινότητά μου»
«Πώς αντιμετωπίζω τον μισογυνισμό; Τον αγνοώ. Ξέρω τι θέλω, επιλέγω προσεκτικά τους συνεργάτες μου και υπερασπίζομαι την ηθική, το έργο μου και τη γυναικεία μου ταυτότητα χωρίς να απολογούμαι. Ξέρω και πόσο γαμάτες είναι οι γυναίκες που είναι στην κινηματογραφική παραγωγή στην Ελλάδα. Βασικά, είναι ηρωίδες. Πώς μπορείς να κάνεις μια ελληνική ταινία με τα ψίχουλα που σου δίνει το κράτος σου; Είμαστε η χώρα με τη μικρότερη χρηματοδότηση στο σινεμά σε όλη την Ευρώπη. Και οι γυναίκες δημιουργοί είναι δυνατές, με όραμα και κινηματογραφική γλώσσα. Δεν κάνουν αποκλειστικά γυναικείες ιστορίες. Συνειδητοποιημένα δεν μπαίνουν σε αυτό το “γκέτο”».
Της λέω ότι είδα ξεκάθαρα μια γενοκτονία στην ταινία. «Μα γι΄ αυτό την έκανα. Δεν είναι μια καινούργια ιστορία. Γενοκτονίες συμβαίνουν στην Αφρική και κανείς δεν μιλά για αυτές. Λες και δεν υπάρχουν, δεν συμβαίνουν. Κι αυτό είναι η απώτατη μορφή ρατσισμού. Κι αυτό που πραγματεύεται η ταινία, την απώλεια της γης, τη βλέπουμε και στο Arkansas της Αμερικής να συμβαίνει σήμερα, όταν εκτάσεις γης καταβροχθίζονται από μεγάλες εταιρείες. Αυτή η ιστορία είναι ατέρμονη. Το μόνο που αλλάζει είναι οι μορφές καπιταλισμού. Και στο Harvest βλέπουμε το τέλος μιας εποχής και την αρχή της επόμενης, της Βιομηχανικής Επανάστασης. Ο κόσμος από τα μικρά χωριά πήγε στις πόλεις και δημιουργήθηκαν τα αστικά κέντρα».
Η Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη κάνει ξεκάθαρα ένα σχόλιο για την κλιματική κρίση. Η ταινία της είναι ένα γράμμα αγάπης στη φύση και το γεγονός ότι είμαστε συνένοχοι στην καταστροφή της. «Δεν υπάρχει καλός ή κακός, η δυαδικότητα ενυπάρχει σε όλους μας. Κανείς δεν είναι εξαγνισμένος. Και στην ταινία ακόμη και ο ρομαντικός καλλιτέχνης δουλεύει για την εξουσία (ο χαρτογράφος Κουΐλ), οριοθετεί την ελεύθερη γη».
Την ρωτώ αν φοβάται την επέλαση του AI στον κινηματογράφο. «Η ιστορία του σινεμά είναι γεμάτη με επικήδειους. Όταν ήρθε ο ήχος ήταν το τέλος του σινεμά, όταν ήρθε το χρώμα, η τηλεόραση, το streaming, επίσης. Τώρα, το AI είναι το τέλος του σινεμά. Το ζήτημα είναι τι κάνεις με τα μέσα που σου δίνονται και πόσο σε προστατεύει το κράτος ως δημιουργό».
Η τελευταία ερώτηση στην Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη, τη δημιουργό που ενώ μένει στην Αμερική, συνεχίζει την ευρωπαϊκή παράδοση του ανθρωποκεντρικού κινηματογράφου είναι για το επόμενο βήμα της.
«Ελπίζω να μπορέσω να γυρίσω την επόμενη ταινία μου στην Ελλάδα. Κι αυτό είναι επιστημονική φαντασία, κυριολεκτικά».
Info: Το Harvest κυκλοφορεί στους κινηματογράφους από τις 25 Σεπτεμβρίου, από το Cinobo και την Faliro House
