Το έμφυλο παράδοξο της αυτοκτονίας
- 10 ΣΕΠ 2025
H 10η Σεπτεμβρίου καθιερώθηκε από τη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη των Αυτοκτονιών σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το 2003, ως η Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας. Στόχος της συγκεκριμένης ημέρας, αποτελεί η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού στα πεδία της πρόληψης της αυτοκτονίας και των αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.
Επίσημες στατιστικές και ερευνητικές μελέτες επισημαίνουν μια σειρά από διαφορές μεταξύ των φύλων στην αυτοκτονία. Αυτές οι διαφορές είναι γνωστές ως το έμφυλο παράδοξο της αυτοκτονίας. Για παράδειγμα, ενώ οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να βιώσουν σκέψεις αυτοκτονίας, οι άνδρες είναι πολύ πιο πιθανό να αυτοκτονήσουν. Το ζήτημα περιπλέκεται περαιτέρω, καθώς μεγάλο μέρος της έρευνας, δεν περιλαμβάνει μη δυαδικά άτομα. Η κατανόηση αυτών των διαφορών ωστόσο είναι εξαιρετικά σημαντική: Aφενός μπορεί να βοηθήσει τους ειδικούς να αναπτύξουν στρατηγικές πρόληψης και παρέμβασης. Aφετέρου μπορούν να βοηθήσουν στη δική μας καλύτερη ενημέρωση γύρω από ένα παγκόσμιο, πολυδιάστατο ζήτημα.
Το φύλο, λοιπόν, επηρεάζει όχι μόνο τις σκέψεις για αυτοκτονία αλλά και τις συμπεριφορές γύρω από αυτή. Οι άνδρες συχνά εκφράζουν τη δυσφορία τους με διαφορετικό τρόπο, με αποτέλεσμα η κατάθλιψη να υποδιαγιγνώσκεται ή να υποθεραπεύεται. Επιπλέον, όταν οι άνδρες επιχειρούν αυτοκτονία, χρησιμοποιούν πιο θανατηφόρα μέσα και η διαδικασία τους προχωρά συνήθως ταχύτερα — συχνά σχετιζόμενη με χρήση ουσιών.
Η εικόνα στην Ελλάδα
Σύμφωνα με το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της οργάνωσης «ΚΛΙΜΑΚΑ», το 2024 καταγράφηκαν συνολικά 469 περιστατικά αυτοκτονίας στην Ελλάδα. Αναλυτικά τα στοιχεία:
• Φύλο: Η πλειοψηφία των αυτοκτονιών αφορά ακόμη μια χρονιά τους άντρες, οι οποίοι αναλογούν σε σχεδόν το 86% των περιστατικών, με τις γυναίκες να αποτελούν το 14% του συνόλου.
• Ηλικία: Τα δεδομένα του 2024 δείχνουν ότι υπάρχει διασπορά των αυτοκτονιών σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, με πιο έντονο το φαινόμενο στις ηλικίες 50-54 ετών, όπου καταγράφηκε το 13,2% των περιστατικών. Στις νεότερες ηλικίες, ιδιαίτερα στην ομάδα 20-24 ετών, καταγράφηκε το 8,3% των αυτοκτονιών, επισημαίνοντας την ανάγκη για ψυχική υποστήριξη και πρόληψη από νεαρή ηλικία. Επίσης, οι ηλικιακές ομάδες 60 ετών και άνω εμφανίζουν σημαντικά ποσοστά, με τα άτομα άνω των 80 ετών να αντιπροσωπεύουν το 9,6% των περιστατικών.
• Μεθόδοι Αυτοκτονίας: Από τις 469 καταγεγραμμένες αυτοκτονίες του 2024, οι κυριότερες μέθοδοι ήταν ο απαγχονισμός με 29% και ο αυτοπυροβολισμός με ποσοστό 25,8%. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτεί η μέθοδος της πτώσης, η οποία κατέγραψε ποσοστό 24,3%! Εδώ, πρέπει να επισημάνουμε, ότι κρύβεται σημαντική υποκαταγραφή, καθώς η μέθοδος αυτή μπορεί να παραβλέπεται ή να καταγράφεται με λάθος αιτιολογία. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το ποσοστό της πτώσης θα μπορούσε να είναι ακόμη μεγαλύτερο αν υπήρχε πλήρης καταγραφή, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία της ενίσχυσης της παρακολούθησης και καταγραφής των περιστατικών αυτών.
• Γεωγραφική Κατανομή: Η Κρήτη διατηρεί τη θλιβερή πρωτιά στις αυτοκτονίες με ποσοστό σχεδόν 17%, ακολουθούμενη από την περιφέρεια Αττικής, η οποία αγγίζει το 16%. Ακολουθούν η Θεσσαλία και η Πελοπόννησος αντίστοιχα ενώ περιοχές με μικρότερη παρουσία περιστατικών περιλαμβάνουν το Βόρειο Αιγαίο και τη Δυτική Μακεδονία.
• Hotspot & Σώματα Ασφαλείας: Σοκάρει το γεγονός ότι 13 αυτοκτονίες καταγράφηκαν σε hotspot, ενώ στα σώματα ασφαλείας, σε στρατό και φυλακές σημειώθηκε σημαντικός αριθμός περιστατικών, που αγγίζουν τα 10 καταγεγραμμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία. Αυτά τα δεδομένα υποδεικνύουν τη σοβαρότητα των ψυχικών πιέσεων που δέχονται συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και το επείγον της ανάπτυξης στοχευμένων στρατηγικών υποστήριξης για αυτούς τους πληθυσμούς.
• Νοσοκομεία: Το 2024, το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών κατέγραψε 4 αυτοκτονίες σε νοσοκομεία, γεγονός που καταδεικνύει την ανησυχητική ανάγκη για ενίσχυση των προληπτικών μέτρων μέσα σε υγειονομικές δομές.
Σύγκριση με προηγούμενα έτη:
Παρά τη μικρή αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών το 2024 σε σχέση με όσα κατέγραψε το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ για το 2023 (451 περιστατικά), ο αριθμός παραμένει κάτω από τα επίπεδα του 2022, όταν οι καταγραφές είχαν φτάσει τα 581 περιστατικά.
Ωστόσο, η γενική τάση δείχνει μια ανησυχητική σταθερότητα, γεγονός που απαιτεί άμεση και συντονισμένη δράση για την πρόληψη αυτών των τραγικών περιστατικών.
Υποκαταγραφή των αυτοκτονιών:
Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που αναδεικνύονται από τα δεδομένα του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ είναι η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών στην Ελλάδα. Ενώ το Παρατηρητήριο καταγράφει τα περιστατικά σε πραγματικό χρόνο, υπάρχει ένα σημαντικό χρονικό χάσμα σχεδόν 3 ετών από την ανακοίνωση των επίσημων στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ, λόγω γραφειοκρατικών δυσλειτουργιών, που έχουμε επισημάνει.
Αυτό το χάσμα καθιστά την παρακολούθηση του φαινομένου δύσκολη και με καθυστερήσεις στην ενημέρωση των δεδομένων.
Γιατί οι γυναίκες επιχειρούν πιο συχνά αυτοκτονίες;
Σύμφωνα με την American Foundation for Suicide Prevention, οι γυναίκες είναι 1,5 φορές πιο πιθανό να επιχειρήσουν αυτοκτονία σε σχέση με τους άνδρες. Ορισμένες εξηγήσεις περιλαμβάνουν:
- Διαφορές στον αυτοτραυματισμό: Οι γυναίκες συχνά χρησιμοποιούν αυτοτραυματισμό για να εκφράσουν ψυχικό πόνο ή να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των άλλων, ενώ στους άνδρες ο αυτοτραυματισμός συνδέεται πιο στενά με την πρόθεση για αυτοκτονία.
- Κατάθλιψη: Η σοβαρή κατάθλιψη είναι περίπου δύο φορές πιο συχνή στις γυναίκες και σχετίζεται με πάνω από το ήμισυ των περιπτώσεων αυτοκτονίας, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει τις υψηλότερες απόπειρες.
Τι γίνεται με τρανς, μη δυαδικά και διεμφυλικά άτομα;
Η κατανόηση του παραδόξου του φύλου βασίστηκε παραδοσιακά σε ένα δίπολο άνδρας/γυναίκα. Η έρευνα δείχνει ότι χρειάζεται αναθεώρηση της κατανόησής μας για το παράδοξο του φύλου, ώστε να συμπεριλάβει τρανς, μη δυαδικά (non-binary) και διεμφυλικά (intersex) άτομα, ομάδες, οι οποίες συχνά εμφανίζουν διαφορετικούς κινδύνους και μοτίβα αυτοκτονικών συμπεριφορών.
Συμπερασματικά, το φύλο επηρεάζει σημαντικά τόσο τις σκέψεις όσο και τις συμπεριφορές γύρω από την αυτοκτονία. Οι άνδρες πεθαίνουν πιο συχνά λόγω χρήσης πιο θανατηφόρων μεθόδων, ενώ οι γυναίκες επιχειρούν πιο συχνά λόγω διαφορετικών ψυχικών διεργασιών και υψηλότερων ποσοστών κατάθλιψης. Η έρευνα στα μη δυαδικά άτομα δείχνει ότι το θέμα είναι πιο περίπλοκο από το απλό δίπολο άνδρας/γυναίκα. Η κατανόηση αυτών των διαφορών είναι κρίσιμη για την πρόληψη, την έγκαιρη διάγνωση και την ανάπτυξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων.
