Ο εγκέφαλός μας είναι ακόμη στην «εφηβεία» στα 30 σύμφωνα με νευροεπιστήμονες

Οι ερευνητές εντόπισαν 4 μεγάλα «σημεία καμπής» στις ηλικίες 9, 32, 66 και 83 που αλλάζουν ριζικά τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, αποδεικνύοντας ότι η ωρίμανσή του είναι μια διαδικασία που εκτείνεται σε ολόκληρη τη ζωή. Η κεντρική ερευνήτρια, Alexa Mousley από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, τονίζει: «Ο εγκέφαλος αναμένεται να λειτουργεί διαφορετικά σε διαφορετικές ηλικίες. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος μοντέλο ανάπτυξης». Αναλύοντας περίπου 4.000 εγκεφαλικές τομογραφίες ανθρώπων ηλικίας 0 έως 90 ετών, οι επιστήμονες χαρτογράφησαν 5 διακριτικές περιόδους ζωής και αποκάλυψαν πώς ο εγκέφαλος μεταμορφώνεται, αλλάζοντας τρόπους συνδεσιμότητας και αποδοτικότητας.

1. Παιδική ηλικία (0-9 ετών): ο εγκέφαλος σε υπερδιέγερση

Από τη γέννηση μέχρι περίπου τα 9 έτη, ο εγκέφαλος δημιουργεί και ενισχύει δισεκατομμύρια συνδέσεις. Είναι η φάση της «έκρηξης ανάπτυξης», όπου κατακτώνται δεξιότητες όπως η ομιλία, η κινητικότητα και η γλώσσα. Παρότι ο όγκος της φαιάς και της λευκής ουσίας αυξάνεται ραγδαία, παρατηρείται κάτι παράδοξο: ο εγκέφαλος γίνεται προσωρινά λιγότερο αποδοτικός. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό συνδέεται με την υπερπαραγωγή συνάψεων που χρειάζεται αργότερα «κλάδεμα».

2. Εφηβεία – νεότητα (9-32 ετών): η πιο μακρά και κρίσιμη φάση

Γύρω στα 9, με την είσοδο στην εφηβεία, ο εγκέφαλος αλλάζει «λειτουργικό σύστημα». Ξεκινά μια βαθιά αναδιοργάνωση που διαρκεί μέχρι και τα 30. Η περίοδος αυτή συνδέεται με:

• εντυπωσιακή αύξηση της εγκεφαλικής αποδοτικότητας,
• μεγάλη πλαστικότητα,
• υψηλή ευαλωτότητα σε ψυχικές διαταραχές.

Παρά τη κοινωνική αντίληψη ότι στα 18 ή στα 21 κάποιος «ενηλικιώνεται», η επιστήμη δείχνει πως ο εγκέφαλος δεν σταθεροποιείται πριν από τα 28-32. Η βραδεία αυτή ανάπτυξη αποτελεί πλεονέκτημα του ανθρώπινου είδους: επιτρέπει τη δημιουργία πιο περίπλοκων νευρωνικών δικτύων και πιο εξελιγμένων γνωστικών λειτουργιών.

3. Ενήλικη ζωή (32-66 ετών): η φάση της μεγάλης σταθερότητας

Μετά τα 32, ο εγκέφαλος εισέρχεται στη μεγαλύτερη και πιο ισορροπημένη φάση της ζωής. Η περίοδος χαρακτηρίζεται από:

• σχετική νευρική σταθερότητα,
• σταθερή προσωπικότητα και συμπεριφορά,
• ήπιες και αργές αλλαγές στη νευρωνική συνδεσιμότητα.

Είναι η φάση όπου ο εγκέφαλος λειτουργεί πιο αξιόπιστα και σταθερά, υποστηρίζοντας τις δεξιότητες, τις αποφάσεις και τις συμπεριφορές που συνήθως θεωρούμε «ενήλικες».

4. Πρώιμη γήρανση (66 ετών): η αρχή των αλλαγών, όχι η αρχή της πτώσης

Γύρω στα 66 εμφανίζεται το επόμενο μεγάλο σημείο καμπής. Ο εγκέφαλος γίνεται πιο ευάλωτος σε παθήσεις όπως οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όμως αυτό δεν είναι μόνο αρνητικό. Πλεονεκτήματα αυτής της ηλικίας:

• καλύτερη συναισθηματική διαχείριση,
• υψηλότερη σοφία και εμπειρία,
• βελτιωμένη κοινωνική κατανόηση.

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι κάθε ηλικία έχει τα γνωστικά «συν» και «πλην» της: κάτι μειώνεται, κάτι άλλο ενισχύεται.

5. Ύστερη γήρανση (83+ ετών): ο εγκέφαλος δίνει προτεραιότητα

Μετά τα 83, ο εγκέφαλος εισέρχεται σε μια φάση όπου η συνολική συνδεσιμότητα μειώνεται, αλλά ορισμένες περιοχές γίνονται εξαιρετικά σημαντικές. Σύμφωνα με τη μελέτη:

• ο εγκέφαλος επιλέγει πλέον συγκεκριμένες «κρίσιμες» διαδρομές,
• περιοχές-κόμβοι αναλαμβάνουν μεγαλύτερο ρόλο,
• η λειτουργικότητα διατηρείται μέσω ανακατανομής πόρων.

Οι επιστήμονες το παρομοιάζουν με ένα «δίκτυο λεωφορείων»: όταν οι απευθείας διαδρομές μειώνονται, οι κεντρικές στάσεις αποκτούν αποφασιστική σημασία.

Τι σημαίνει για εμάς αυτή η ανακάλυψη

Η αντίληψη ότι η εγκεφαλική ανάπτυξη σταματά στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία είναι πλέον ξεπερασμένη. Η νέα έρευνα δείχνει ότι όλοι βρισκόμαστε σε συνεχή νευρολογική εξέλιξη. Επιπλέον, πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τη μακροπρόθεσμη υγεία του εγκεφάλου είναι στον έλεγχό μας:

• ισορροπημένη διατροφή
• τακτική άσκηση
• κοινωνική επαφή
• πνευματική δραστηριότητα
• καλός ύπνος

Όπως σημειώνουν οι νευροεπιστήμονες, υπάρχει «επιτυχημένη γήρανση» και μπορούμε να τη διεκδικήσουμε με γνώση και πρόληψη.

Τι να θυμάσαι

Ο εγκέφαλός μας δεν ενηλικιώνεται στα 18 ή στα 21. Δεν ενηλικιώνεται καν στα 25. Στα 30 εξακολουθεί να βρίσκεται στη δική του εφηβεία. Και συνεχίζει να αλλάζει μέχρι τα βαθιά γεράματα.

Αυτή η ανακάλυψη μάς βοηθά να κατανοήσουμε γιατί κάποιες ηλικίες είναι πιο ευάλωτες, γιατί κάποιες πιο σταθερές και το σημαντικότερο πώς μπορούμε να φροντίσουμε τον εγκέφαλό μας σε κάθε στάδιο ζωής.