Μυελός των οστών: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζεις μέσα από 16 ερωτήσεις στον ειδικό

Τι είναι ο μυελός των οστών;

Ο μυελός των οστών είναι ο ρευστός ιστός που βρίσκεται μέσα στα οστά (κυρίως της λεκάνης και του στέρνου) και περιέχει τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα, τα οποία όταν ωριμάσουν, μετατρέπονται (δίνουν γένεση ) στα κύτταρα του αίματος (ερυθρά, λευκά αιμοσφαίρια και αιμοπετάλια). Δηλαδή ο Μυελός των Οστών αποτελεί το εργοστάσιο παραγωγής αίματος. Να σημειώσουμε ότι ο μυελός των οστών δεν έχει καμία σχέση με τον Νωτιαίο Μυελό, ο οποίος βρίσκεται στην Σπονδυλική Στήλη και αποτελεί μέρος του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος του ανθρώπου.

Τι είναι η μεταμόσχευση μυελού των οστών και πότε απαιτείται;

Η Αλλογενής Μεταμόσχευση Μυελού των Οστών, δηλαδή  η μεταμόσχευση των Αρχέγονων Αιμοποιητικών Κυττάρων, είναι η θεραπευτική μέθοδος που  παρέχει την δυνατότητα ίασης σε ασθενείς με καλοήθεις ή νεοπλασματικές παθήσεις στις περιπτώσεις όπου αυτή δεν είναι εφικτή με άλλες συμβατικές θεραπείες. Αποτελεί ουσιαστικά την θεραπεία σωτηρίας για ασθένειες οι οποίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με άλλο τρόπο. Στόχος της είναι η αντικατάσταση του παθολογικού μυελού των οστών με υγιή κύτταρα, τα οποία λαμβάνονται από ένα συγγενή ή μη συγγενή, εθελοντή δότη και δημιουργούν στο λήπτη ένα νέο, υγιές αιμοποιητικό σύστημα.

Σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυται η Αλλογενής Μεταμόσχευση Μυελού των Οστών;

-ΚΑΚΟΗΘΕΙΣ                                                           

Οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία

Οξεία μυελογενής λευχαιμία

Χρόνια λεμφοβλαστική λευχαιμία

Λέμφωμα Hodgkin

Non-Hodgkin λεμφώματα

Πολλαπλό Μυέλωμα

Μυελοδυσπλαστικά Σύνδρομα

Πλασματοκυτταρικές δυσκρασίες

Νευροβλάστωμα

Σάρκωμα

-ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ

Σύνδρομα μυελικής ανεπάρκειας (Απλαστική αναιμία)

Ανοσοανεπάρκειες (Βαρεία Συνδυασμένη Ανοσοανεπάρκεια-SCID, σύνδρομο Wiskott – Aldrich)

Αιμοσφαιρινοπάθειες

Σύνδρομο POEMS

Αδρενολευκοδυστροφία

Πώς ορίζεται ο συμβατός δότης; Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να πληροί;

Προϋπόθεση για να πραγματοποιηθεί η μεταμόσχευση είναι η ύπαρξη κατάλληλου συμβατού δότη, δηλαδή ενός ατόμου με ομοιότητα ως προς τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας (HLA). Τα αντιγόνα αυτά είναι μόρια που εκφράζονται πάνω στα κύτταρα, είναι κληρονομικά, είναι διαφορετικά σε κάθε άτομο, αποτελούν την ιστική του ταυτότητα. Οι ομοεθνείς έχουν περισσότερες πιθανότητες συμβατότητας λόγω μηχανισμού κληρονομικότητας των γονιδίων

Το πόσο δύσκολο είναι να βρεθεί ένας μη συγγενής δότης καθορίζει και τη σπουδαιότητα της δωρεάς;

Επειδή τα HLA αντιγόνα έχουν μεγάλη ποικιλομορφία η ανεύρεση δύο ατόμων με απόλυτη συμβατότητα είναι δύσκολη. Για το λόγο αυτό απαιτείται η ύπαρξη μεγάλου αριθμού εθελοντών δοτών

Ποια είναι τα ιατρικά κριτήρια για να γίνει κάποιος δότης;

Tα ιατρικά κριτήρια έχουν οριστεί, ώστε η όλη διαδικασία να είναι ασφαλής για τον υποψήφιο δότη, αλλά και ο ασθενής να μην κινδυνεύσει από νοσήματα που μπορεί να μεταδοθούν από τα αιμοποιητικά κύτταρα του δότη. Υπάρχουν συγκεκριμένα ιατρικά κριτήρια αποκλεισμού ενός εθελοντή για να γίνει δότης μυελού.

-Χρόνιες παθήσεις Άσθμα Διαβήτης Τύπου Ι, Καρκίνος, Καρδιακές παθήσεις, Κατά πλάκας σκλήρυνση, Κίρρωση ήπατος, Μυική δυστροφία, Σχιζοφρένεια.

-Μεταδoτικές ασθένειες: AIDS (HIV ), Ηπατίτιδα Β ή C.

-Αυτοάνοσα νοσήματα: Έκζεμα, Ελκώδης κολίτης, Νόσος του Crohn Disease, Νόσος του Graves, Πορφυρία, Ρευματοειδής αρθρίτιδα, Σαρκοείδωση, Ψωριασική αρθρίτιδα.

Υπάρχουν ηλικιακά όρια;

Για να μπορεί κάποιος να εγγραφεί ως εθελοντής δότης πρέπει να είναι μεταξύ 18 – 45 χρόνων και σε καλή κατάσταση υγείας. Ο εθελοντής δότης παραμένει καταχωρημένος στο αρχείο και ενεργός μέχρι τα 55 έτη.

Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται κατά τη δωρεά αιμοποιητικών κυττάρων;

-Εγγραφή ως Εθελοντής Δότης

Ο εθελοντής δίνει ελάχιστο δείγμα αίματος ή στοματικού επιχρίσματος (σάλιου) για να τυποποιηθεί ο ιστικός του τύπος. Συμπληρώνει την αίτηση εγγραφής εθελοντή δότη αιμοποιητικών κυττάρων. Τα αποτελέσματα της εργαστηριακής ανάλυσης καταχωρούνται στο Εθνικό (ΕΟΜ) και Παγκόσμιο Αρχείο Εθελοντών Δοτών Μυελού των Οστών (BMDW). Τα προσωπικά στοιχεία και τα στοιχεία ιατρικής αξιολόγησης είναι εμπιστευτικά και διέπονται από το νόμο 2737/99 περί προστασίας ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων.

-Επιβεβαιωτική εξέταση

Εάν βρεθεί αρχικά συμβατός με κάποιο ασθενή θα επικοινωνήσει  μαζί του η Τράπεζα εθελοντών δοτών για να επιβεβαιώσει αν εξακολουθεί να επιθυμεί τη δωρεά. Αν συμφωνήσει, θα κληθεί για συμπληρωματικές εξετάσεις επιβεβαίωσης της συμβατότητας.

-Έλεγχος Δότη

Αν βρεθεί ως ο πιο κατάλληλος δότης για τον ασθενή θα ενημερωθεί διεξοδικά για την διαδικασία δωρεάς και θα σου δοθεί η ευκαιρία να συζητήσει οποιαδήποτε απορία του. Στη συνέχεια, θα υποβληθεί σε δωρεάν λεπτομερή ιατρικό έλεγχο για να διαπιστωθεί η καλή κατάσταση της υγείας του.

-Συλλογή αιμοποιητικών κυττάρων

Έχω δικαίωμα να αναιρέσω την απόφασή μου για τη δωρεά;

Σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, ο εθελοντής μπορεί να ανακαλέσει την απόφασή του για τη δωρεά εάν αισθανθεί ότι δεν είναι έτοιμος γι’ αυτή. Εν τούτοις, πρέπει να γνωρίζει ότι η ακύρωση της δωρεάς κατά τη διάρκεια των τελευταίων 10 ημερών πριν την προκαθορισμένη ημερομηνία συλλογής, θέτει σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς, διότι έχει δεχθεί ισχυρή χημειοθεραπεία που έχει καταστρέψει το δικό του μυελό των οστών. Είναι επομένως εξαιρετικά σημαντικό ο εθελοντής δότης να είναι συνειδητοποιημένος και απόλυτα βέβαιος για την απόφασή του.

Τι γίνεται αν βρεθώ συμβατός με κάποιο/α ασθενή; Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται;

Αρχικά θα ερωτηθείς για να επιβεβαιώσεις την αρχική σου πρόθεση για τη δωρεά αιμοποιητικών κυττάρων.  Σε καταφατική απάντηση, θα κληθείς για ενημέρωση και περαιτέρω εργαστηριακό έλεγχο για επιβεβαίωση της συμβατότητας. Εάν πιστοποιηθεί η ιστοσυμβατότητα, ο εθελοντής δότης υποβάλλεται σε πλήρη ιατρικό έλεγχο τουλάχιστον τρεις εβδομάδες πριν από τη συλλογή μοσχεύματος για την επιβεβαίωση της καλής κατάστασης της υγείας του.

Έχω το δικαίωμα να αρνηθώ;

Σε όλες τις φάσεις της διαδικασίας ο εθελοντής μπορεί να ανακαλέσει. Η ακύρωση όμως της δωρεάς κατά τη στιγμή που έχει οριστικοποιηθεί η μεταμόσχευση και έχει ξεκινήσει η ισχυρή χημειοθεραπεία, είναι «σημείο μη επιστροφής» που θέτει σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς. Είναι επομένως πολύ σημαντικό εάν υπάρχουν οποιεσδήποτε ανησυχίες, επιφυλάξεις ή αντιρρήσεις σχετικά με τη δωρεά θα πρέπει να τις συζητήσει  με την Τράπεζα Δοτών πολύ πριν από την εβδομάδα προετοιμασίας του ασθενή.

Σε περίπτωση που δεχθώ πώς γίνεται η λήψη μοσχεύματος και πώς η επιλογή του τρόπου λήψης μοσχεύματος;

1. Συλλογή κυττάρων από το αίμα

Η πιο διαδεδομένη μέθοδος σήμερα (80%) είναι η συλλογή των αιμοποιητικών κυττάρων από το περιφερικό αίμα. Αρχικά, χορηγείται υποδόρια αυξητικός αιμοποιητικός παράγοντας (ουσία που φυσιολογικά παράγεται από τον οργανισμό μας) για τέσσερις συνεχείς μέρες για την κινητοποίηση των αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων στην κυκλοφορία του αίματος. Ακολουθεί η συλλογή τους, η οποία γίνεται με τρόπο παρόμοιο με αυτό της αιμοδοσίας. Το αίμα εισέρχεται και διαχωρίζεται σε ειδικό μηχάνημα κυτταραφαίρεσης που συλλέγει τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα και τα υπόλοιπα στοιχεία του αίματος τα επιστρέφει στο δότη. Μετά τη λήψη ο δότης επιστρέφει στο σπίτι του και συνεχίζει τις δραστηριότητες του.

2. Συλλογή κυττάρων από τον μυελό των οστών

Η συλλογή μυελού των οστών γίνεται με νάρκωση. Η λήψη του μυελού πραγματοποιείται με παρακέντηση των οστών της λεκάνης με ειδικές βελόνες και δεν περιλαμβάνει χειρουργική τομή. Συλλέγεται συνήθως το 5% του μυελού, το οποίο αναπληρώνεται πλήρως τις επόμενες ημέρες.

Πόση ώρα κρατάει η ώρα της συλλογής;

Στην περίπτωση που η συλλογή των αρχέγονων κυττάρων γίνει από το περιφερικό αίμα η διαδικασία διαρκεί περίπου 3-4 ώρες αλλά μπορεί να χρειαστεί να επαναληφθεί και την επόμενη ημέρα. Μετά τη λήψη ο δότης επιστρέφει στο σπίτι του και συνεχίζει τις δραστηριότητες του. Στη δεύτερη περίπτωση συλλογής από τον μυελό των οστών η  διαδικασία διαρκεί λιγότερο από μια ώρα. Η πλειοψηφία των δοτών αισθάνεται αρκετά καλά και μπορεί να φύγει μερικές ώρες μετά τη διαδικασία από το νοσοκομείο.

Είναι μία επικίνδυνη διαδικασία για το δότη; Επώδυνη κατά τη διάρκεια αλλά και μετά;

Στην συλλογή αρχέγονων κυττάρων από το περιφερικό αίμα η συχνότερη παρενέργεια, που συνδέεται με τη χορήγηση του αυξητικού παράγοντα, είναι πονοκέφαλος και πόνος στα οστά και τους μυς, ο οποίος είναι ήπιος έως μέτριος και υποχωρεί με κοινά παυσίπονα. Η χορήγηση του αυξητικού παράγοντα δεν έχει ενοχοποιηθεί για καμία επιπλοκή μακροχρόνια. Πολλοί δότες αναφέρουν πως δεν νιώθουν κανένα σύμπτωμα μια ώρα μετά τη συλλογή. Στην περίπτωση  λήψης μυελού των οστών η πιθανότητα μιας σοβαρής επιπλοκής είναι μηδαμινή. Μερικοί δότες μπορεί να έχουν τοπικά ελαφρύ πόνο για μερικές ημέρες. Και οι δυο διαδικασίες είναι ακίνδυνες για το δότη.

Πώς γίνεται η επιλογή του τρόπου λήψης του μοσχεύματος;

Τα κέντρα μεταμόσχευσης συνήθως εκφράζουν την προτίμηση τους στον τρόπο λήψης του μοσχεύματος, βασιζόμενοι στη μορφή θεραπείας που θα γίνει στον ασθενή. Όμως ο δότης είναι αυτός που παίρνει τη τελική απόφαση. Η απόφαση αυτή δε χρειάζεται να ληφθεί κατά την εγγραφή σας στην τράπεζα εθελοντών δοτών μυελού των οστών

Επιβαρύνεται οικονομικά ο εθελοντής δότης;

Ο δότης δεν έχει απολύτως καμία οικονομική επιβάρυνση.