Μελάνωμα: Τι χρειάζεται να ξέρεις;

Για τα συμπτώματα, τα στάδια, τη διάγνωση, αλλά και την πρόληψη της νόσου μιλά η Δήμητρα Καναλουπίτη, Παθολόγος-Ογκολόγος και Διευθύντρια Δ’ Ογκολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ.

Η λέξη μελάνωμα προέρχεται από τη λέξη «μέλας» που σημαίνει «μαύρος-μελανός». Το μελάνωμα αποτελεί μία από τις πιο σοβαρές μορφές καρκίνου του δέρματος. Δημιουργείται από κύτταρα του δέρματος που παράγουν χρωστική (μελανοκύτταρα) και μπορεί να εμφανισθεί στο δέρμα, στον οφθαλμό και στους βλεννογόνους. Σε ποσοστό 70%, εμφανίζεται σε προ-υπάρχοντα σπίλο (κοινώς «ελιά») του δέρματος. Αν δεν διαγνωσθεί έγκαιρα, το μελάνωμα θα διηθήσει τους ιστούς τοπικά (στάδιο 1 και 2), στη συνέχεια θα εξαπλωθεί στους λεμφαδένες (στάδιο 3) και θα καταλήξει σε απομακρυσμένα όργανα του σώματος (στάδιο 4). Η έγκαιρη διάγνωση του μελανώματος μπορεί να αποβεί σωτήρια για τη ζωή μας, καθώς η πενταετής επιβίωση για στάδιο 1 και 2 φθάνει το 98%, ενώ για το  στάδιο 4 μειώνεται στο 23%. 

Η συχνότητα εμφάνισης του μελανώματος αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστικά, η πιθανότητα να εμφανίσει κάποιος μελάνωμα στη διάρκεια της ζωής του ήταν 1/1500 το 1930, 1/74 το 2000, ενώ ξεπερνά το 1/50 από το 2015 και μετά. 

Παράγοντες κινδύνου που μπορούμε να τροποποιήσουμε αποτελούν: α) η έκθεση στον ήλιο/υπεριώδη ακτινοβολία που είναι έντονη και διαλείπουσα, ειδικά όταν ξεκινά από τη νεαρή ηλικία (ιστορικό εγκαυμάτων στην παιδική και εφηβική ηλικία διπλασιάζει τον κίνδυνο εμφάνισης), β) το τεχνητό μαύρισμα (αυξάνει το κίνδυνο κατά 15%-50% ανάλογα με την ηλικία πρώτης έκθεσης, για αυτό και  έχει απαγορευθεί σε πολλές χώρες για τις ηλικίες < 18 ετών), γ) το εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.

Παράγοντες κινδύνου που δεν υπόκεινται στον έλεγχό μας αποτελούν: α) ο τύπος και το χρώμα του δέρματος/ματιών (ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα, γαλαζοπράσινα μάτια, φακίδες), β) οικογενειακό ιστορικό μελανώματος (άτομα με συγγενή 1ου βαθμού που έχει διαγνωσθεί με μελάνωμα έχουν διπλάσια πιθανότητα να αναπτύξουν μελάνωμα), γ) ατομικό ιστορικό μελανώματος ή άλλων καρκίνων δέρματος, δ) πολλαπλοί/άτυποι/δυσπλαστικοί σπίλοι, ε) γονιδιακές μεταλλάξεις.

Η πρόληψη έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία και περιλαμβάνει: α) την αποφυγή έκθεσης στον ήλιο ιδιαίτερα τις ώρες κάθετης ακτινοβολίας (11πμ – 5μμ), β) τη χρήση αντιηλιακών σκευασμάτων με δείκτη προστασίας SPF 30-50 με συχνή επανεφαρμογή, γ) τη χρήση μέσων αντιηλιακής προστασίας (καπέλο, γυαλιά ηλίου) ειδικά από ομάδες με τύπους δέρματος υψηλού κινδύνου καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, δ) αποφυγή τεχνητού μαυρίσματος, ε) αυτοεξέταση.

Υψίστης σημασίας είναι και ο έλεγχος του πληθυσμού για την έγκαιρη διάγνωση του μελανώματος, η οποία επιτυγχάνεται με ολόσωμη δερματολογική επισκόπηση από ειδικό ιατρό σε όλους τους ενήλικες μία φορά ετησίως, ταυτοποίηση των ομάδων υψηλού κινδύνου για συχνότερους ελέγχους, χαρτογράφηση σπίλων και στενή παρακολούθηση, καθώς και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού μέσω προγραμμάτων ενημέρωσης/επαγρύπνησης. 

Συμπτώματα που θα πρέπει να μας ωθήσουν στο να ζητήσουμε την εκτίμηση του ιατρού αποτελούν η εμφάνιση καινούργιων σπίλων, οποιαδήποτε αλλαγή σε προϋπάρχοντες σπίλους στο σχήμα, χρώμα, μέγεθος ή συμπεριφορά (ελιά που φαγουρίζει ή ματώνει).

Η διάγνωση του μελανώματος γίνεται με τη διενέργεια βιοψίας ύποπτης βλάβης. Μετά τη διάγνωση, η  διεπιστημονική ογκολογική ομάδα που περιλαμβάνει τον Παθολόγο-Ογκολόγο και τον Χειρουργό-Ογκολόγο, θα αποφασίσει τον βέλτιστο θεραπευτικό σχεδιασμό, ανάλογα με το στάδιο της νόσου. Στα πρώιμα στάδια 1 και 2, η νόσος αντιμετωπίζεται χειρουργικά και ο ασθενής τίθεται σε παρακολούθηση (αν και πρόσφατα φαίνεται πως κάποιοι ασθενείς με στάδιο ΙΙ ωφελούνται από επιπρόσθετη θεραπεία). Στο στάδιο 3, μετά το χειρουργείο, ο ασθενής θα πρέπει να υποβληθεί σε προφυλακτική θεραπεία προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος επανεμφάνισης του καρκίνου τοπικά ή σε απομακρυσμένα όργανα. Στο στάδιο 4, αυτό που κυρίως άλλαξε το θεραπευτικό τοπίο είναι η προσθήκη εξελιγμένων και καινοτόμων θεραπειών, όπως η ανοσοθεραπεία, η οποία ενεργοποιεί το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς για να καταπολεμήσει τη νόσο, και οι μοριακά στοχεύουσες θεραπείες, οι οποίες αναστέλλουν τα μονοπάτια σηματοδότησης πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων. Με τις καινοτόμες θεραπείες, η επιβίωση έχει βελτιωθεί σημαντικά (σε αρκετές περιπτώσεις η νόσος μπορεί να καταστεί ιάσιμη ακόμη και στο στάδιο 4), ενώ η τοξικότητα και οι παρενέργειες είναι πλέον διαχειρίσιμες. Αυτό που δίνει τη μεγαλύτερη ελπίδα είναι η συνεχής και πολλά υποσχόμενη κλινική έρευνα που πασχίζει να αναδείξει εξατομικευμένες θεραπείες σύμφωνα με τα γενετικά χαρακτηριστικά του ασθενούς και του συγκεκριμένου όγκου. 

Συμπερασματικά:

• Προγραμματίστε έγκαιρα την πρώτη δερματολογική σας εκτίμηση και μην αναβάλλετε τον ετήσιο επανέλεγχό σας.
• Πληροφορηθείτε για το οικογενειακό σας ιστορικό.
• Ακολουθήστε τις οδηγίες πρόληψης.
• Ο φόβος της πανδημίας του COVID-19  αποθαρρύνει την πρόληψη˙ διαδώστε το μήνυμα για την ανάγκη ενημέρωσης, πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης στους οικείους σας.

Δήμητρα Καναλουπίτη, MD, Παθολόγος-Ογκολόγος, Διευθύντρια Δ’ Ογκολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ