Στο H3RS ξέρουν ότι η περίοδος είναι δύναμη και όχι στίγμα

Κάθε εμμηνορροϊκός κύκλος, δεν είναι απλώς ένας βιολογικός ρυθμός. Είναι υπενθύμιση. Ότι υπάρχουμε. Ότι ματώνουμε, κυριολεκτικά και συμβολικά. Κι όμως, η περίοδος εξακολουθεί να ψιθυρίζεται. Και μαζί της, ψιθυρίζεται και η φτώχεια που συχνά τη συνοδεύει. Το να μην έχεις τη δυνατότητα να αγοράσεις μια σερβιέτα δεν είναι ντροπή. Η ντροπή είναι να μην το συζητάμε.

Στην Ελλάδα του 2025, υπάρχουν άτομα που χάνουν ημέρες σχολείου επειδή δεν έχουν πρόσβαση σε προϊόντα περιόδου. Άτομα που επιλέγουν ανάμεσα σε μια σερβιέτα και ένα γεύμα. Άτομα που μεγαλώνουν χωρίς ποτέ να μάθουν πώς να αγαπούν και να φροντίζουν τον έμμηνο κύκλο τους, γιατί κανείς δεν τους το έμαθε.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την Υγιεινή της Εμμηνόρροιας, συναντήσαμε τον οργανισμό H3RS -μια φωνή που δε φοβάται να μιλήσει δυνατά για αυτά, που η κοινωνία μάς έμαθε να ψιθυρίζουμε. Ο H3RS με ιδρύτριες τις Ευσταθία Χατζηθεοδώρου και Κατερίνα Κατσίνα εδράζεται στη Θεσσαλονίκη και εστιάζει στην ενδυνάμωση των ατόμων και την καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων, με έμφαση στην ευαισθητοποίηση γύρω από την έμμηνο ρύση και την εξάλειψη του στίγματος που τη συνοδεύει και του period poverty.

Γιατί ναι, είναι καιρός να μιλήσουμε: Για την περίοδο. Για την ανισότητα. Για την αξιοπρέπεια.

– Γιατί εξακολουθεί η περίοδος να είναι ταμπού; Και γιατί είναι σημαντικό να σταματήσουμε να τη «ψιθυρίζουμε»; 

Ακόμα ζούμε σε μία κοινωνία που παλεύει να καταπολεμήσει όλα τα στερεότυπα και τα ταμπού τους παρελθόντος και η περίοδος είναι ένα από αυτά. Από μικρά παιδιά μάθαμε ότι δεν πρέπει να μιλάμε γι’ αυτή, ότι δεν πρέπει να ξέρουν οι γύρω μας ότι αιμορραγούμε, ότι πονάμε, ότι χρειαζόμαστε μία σερβιέτα ή μία μέρα ξεκούρασης γιατί οι κράμπες είναι πολύ δυνατές. Τα κάνουμε όλα αυτά μέσα στη σιωπή.

Η περίοδος θεωρούταν και θεωρείται ένα «γυναικείο ζήτημα».

Αλλά breaking news, η περίοδος δεν αφορά μόνο τις γυναίκες γιατί αρχικά δεν έχουν μόνο οι γυναίκες περίοδο αλλά όλα τα άτομα που έχουν μήτρες (άρα και περίοδο στις περισσότερες περιπτώσεις) αλλά δεν αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες όπως τα non-binary άτομα ή trans άνδρες.

«Η περίοδος αφορά το σύνολο της κοινωνίας κι ας μην το καταλαβαίνουμε. Άρα είναι σημαντικό, αρχικά να σταματήσουμε να ψιθυρίζουμε γι’ αυτή, να την αντιμετωπίζουμε ως κάτι φυσιολογικό και όχι ως κάτι που “συμβαίνει μόνο σε σένα, άρα δεν με αφορά”».

Δεν έχουμε κατακτήσει σημαντικά milestones όσον αφορά την περίοδο και την έρευνα γύρω από αυτή, λόγω της πατριαρχίας και των ταμπού. Αν ξεκινήσουμε να μιλάμε δυνατά γι’ αυτή, ξεπερνώντας τα ταμπού και τις προκαταλήψεις, και να μην την κρύβουμε, τότε θα μπουν και τα υπόλοιπα σε μια σειρά όπως η έρευνα, η εκπαίδευση, η μείωση του φόρου πολυτελείας στα προϊόντα περιόδου και η άδεια της περιόδου.

Έχουν γίνει σημαντικά βήματα παγκοσμίως, αλλά ο δρόμος είναι μακρύς.

– Η καμπάνια “It’s Time to Act, Period” αναδεικνύει το θέμα της φτώχειας περιόδου. Τι σημαίνει στην πράξη period poverty και γιατί παραμένει ένα τόσο αόρατο ζήτημα ανά τον κόσμο;

Η φτώχεια περιόδου (period poverty) ουσιαστικά είναι ένα κοινωνικoπολιτικό και οικονομικό ζήτημα το οποίο αναφέρεται στην έλλειψη πρόσβασης σε προϊόντα περιόδου, στην έλλειψη κατάλληλης υγιεινής, εκπαίδευσης και υποστήριξης γύρω από την περίοδο.

«Επειδή τα προϊόντα περιόδου φορολογούνται ως προϊόντα πολυτελείας, πάρα πολλά άτομα δυσκολεύονται μέσα στο μήνα να τα αγοράσουν. Αυτό οδηγεί στο να μην μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους κατά τη διάρκεια της περιόδου τους».

Έτσι πολλές φορές χάνουν ημέρες από τα σχολεία τους, από τα μαθήματα τους στο πανεπιστήμιο, από τη δουλειά τους.

Επίσης, πολλά άτομα δεν έχουν πρόσβαση σε χώρους που να είναι ασφαλείς και καθαροί, ώστε να φροντίσουν σωστά τον εαυτό τους και να καλύψουν τις ανάγκες τους κατά την περίοδο τους.

Επίσης, η έλλειψη εκπαίδευσης και τα ταμπού που υπάρχουν γύρω από την περίοδο συμβάλλουν δραματικά στο συγκεκριμένο ζήτημα. Δεν μαθαίνουμε να  φροντίζουμε ουσιαστικά  τον εαυτό μας, δεν μαθαίνουμε πώς λειτουργεί ο κύκλος μας, τι μας συμβαίνει όταν έχουμε περίοδο.

Τα άτομα που βιώνουν φτώχεια περιόδου αισθάνονται ντροπή και φόβο για αυτό που τους συμβαίνει και δεν μιλάνε για αυτό, ενώ με βάση τα στατιστικά βλέπουμε ότι πάρα πολύς κόσμος επηρεάζεται. Παγκοσμίως 500 εκατομμύρια άτομα δεν έχουν πρόσβαση στα απαραίτητα προϊόντα και υποδομές για να καλύψουν τις εμμηνορροϊκές ανάγκες τους. Περίπου 1,25 δισεκατομμύρια άτομα δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρές και ασφαλείς τουαλέτες ενώ 526 εκατομμύρια άτομα δεν έχουν καθόλου πρόσβαση σε τουαλέτες.

«Στην Ελλάδα 10.000 άτομα κάθε μήνα χάνουν μία ημέρα από το σχολείο τους εξαιτίας του ότι δεν έχουν πρόσβαση σε προϊόντα περιόδου».

Επίσης το 18% των μητέρων έχουν δηλώσει ότι δεν έχουν αγοράσει αλλά βασικά είδη πρώτης ανάγκης προκειμένου να αγοράσουν προϊόντα περιόδου για τις ίδιες και τα παιδιά τους.

Σήμερα, το ζήτημα δεν είναι τόσο αόρατο όπως πριν 4 χρόνια που ξεκινήσαμε την καμπάνια μας. Βλέπουμε όλο και περισσότερες χώρες να καταργούν τους υψηλούς φόρους στα προϊόντα περιόδου, να ψηφίζουν νόμους για παροχή άδειας κατά τη διάρκεια της έμμηνου ρύσης, καθώς και να τοποθετούν πλέον δωρεάν προϊόντα περιόδου στα σχολεία.

Οι συζητήσεις και οι αλλαγές έχουν ξεκινήσει με μικρά βηματάκια, αλλά λόγω των χρόνιων ταμπού και την έλλειψη γνώσεων πάνω στο θέμα της περιόδου, θα μας πάρει χρόνια ώστε να δούμε μεγάλη και ουσιαστική αλλαγή.

– Πώς μπορεί η έλλειψη πρόσβασης σε προϊόντα περιόδου να εξελιχθεί σε μορφή έμφυλης διάκρισης ή ακόμα και κοινωνικού αποκλεισμού;

Καταρχάς, είναι παραβίαση βασικών δικαιωμάτων. Όταν ένα άτομο δεν μπορεί να καλύψει τις βασικές του ανάγκες για τη διαχείριση της περιόδου του, παραβιάζεται το δικαίωμά του στην υγεία, την αξιοπρέπεια και την ισότητα.

Δεδομένου ότι η περίοδος αφορά κυρίως άτομα με μήτρα, αυτή η αδυναμία πλήττει δυσανάλογα συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες (γυναίκες, non-binary άτομα, trans άνδρες που έχουν περίοδο) δημιουργώντας έμφυλη ανισότητα.

Επίσης, πολλά άτομα αποκλείονται από την εργασία και την εκπαίδευσή τους καθώς αναγκάζονται να μένουν σπίτι κατά τη διάρκεια της περιόδου λόγω έλλειψης προϊόντων και κατάλληλων υποδομών. Αυτό οδηγεί σε απουσίες από το σχολείο ή τη δουλειά και μακροπρόθεσμα επηρεάζει τις ευκαιρίες για μόρφωση και οικονομική ανεξαρτησία. Η δυσκολία πρόσβασης σε προϊόντα περιόδου, συχνά συνοδεύεται από ντροπή, στίγμα και έλλειψη ενημέρωσης.

«Όταν η κοινωνία δεν προσφέρει στήριξη ή εναλλακτικές, ενισχύεται η αντίληψη ότι η περίοδος είναι κάτι “βρώμικο”».

Αυτό αποκλείει τα άτομα από πλήρη συμμετοχή στη δημόσια ζωή και ενισχύει τις διακρίσεις λόγω φύλου. Η έλλειψη πρόσβασης σε προϊόντα περιόδου δεν είναι απλώς ζήτημα υγιεινής. Είναι ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης και ισότητας.

Όταν η πολιτεία και η κοινωνία αγνοούν αυτήν την ανάγκη, διαιωνίζουν έμφυλες διακρίσεις και αποκλείουν σημαντικά κομμάτια του πληθυσμού από την ενεργή συμμετοχή στην κοινωνική, εκπαιδευτική και επαγγελματική ζωή.

– Η Ισπανία έγινε η πρώτη χώρα στην Ευρώπη και μία από τις λίγες στον κόσμο που ενσωματώνει στη νομοθεσία της άδεια περιόδου. Γιατί πιστεύετε ότι δεν υπάρχει αντίστοιχη νομοθέτηση και στην Ελλάδα;

Στη χώρα μας υπάρχει έλλειψη πολιτικής βούλησης. Η έμμηνος ρύση, παρότι επηρεάζει σημαντικό μέρος του πληθυσμού, σπάνια αντιμετωπίζεται ως ζήτημα δημόσιας πολιτικής. Τα θέματα που αφορούν την υγεία των ατόμων με μήτρα και ειδικά όταν σχετίζονται με το σώμα και το φύλο, συχνά υποβαθμίζονται ή αποσιωπώνται στο πολιτικό επίπεδο.

Η άδεια περιόδου πιθανόν να θεωρείται δευτερεύον ζήτημα, σε σχέση με άλλα εργασιακά ή κοινωνικά αιτήματα. Επίσης, η περίοδος παραμένει ταμπού στην ελληνική κοινωνία. Αν και σταδιακά γίνονται βήματα προς την αποστιγματοποίησή της, πολλά άτομα  ακόμα νιώθουν ντροπή ή αμηχανία να μιλήσουν ανοιχτά για αυτήν, πόσο μάλλον να ζητήσουν σχετική άδεια.

Φοβούνται ότι μία άδεια θα θεωρηθεί πρόσχημα για διακρίσεις, κάτι που καθόλου απίθανο δεν είναι.

«Η μη θέσπιση άδειας περιόδου στην Ελλάδα δεν σημαίνει ότι το θέμα είναι μη αναγκαίο. Αντίθετα, αναδεικνύει την ανάγκη για ενημέρωση, διάλογο χωρίς ταμπού και διεκδίκηση από όλα εμάς».

Η περίπτωση της Ισπανίας μπορεί να λειτουργήσει ως παράδειγμα για το πώς η πολιτεία μπορεί να αναγνωρίσει τις έμφυλες ανάγκες με τρόπο ουσιαστικό και προοδευτικό.

– Τα Red Spots στη Θεσσαλονίκη, είναι μια καινοτόμα δράση κοινωνικής αλληλεγγύης. Ποια ήταν η ανταπόκριση της κοινότητας και πώς οραματίζεστε την εξέλιξη αυτής της πρωτοβουλίας;

Μέχρι σήμερα, έχουμε εγκαινιάσει 8 από τα 10 Red Spots που έχουμε δημιουργήσει, έχουμε συλλέξει πάνω από 700 προϊόντα περιόδου και έχουμε διανείμει τα 489 από αυτά. Οι δωρεές έχουν στηρίξει τη Διεθνή Επιτροπή Διάσωσης (IRC) στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, την οργάνωση A21, καθώς και άτομα που επλήγησαν από τις πλημμύρες στη Θεσσαλία.

Οι μελλοντικές διανομές θα ενισχύσουν τον Δήμο Θεσσαλονίκης, υποστηρίζοντας άτομα με περίοδο που είναι άστεγα ή επιζώντα έμφυλης βίας. Είτε από τα αρχικά pop-up events που τρέχαμε το 2023 είτε από τα καθιέρωση των Red Spots στα τέλη του 2024 στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας έχουμε παρατηρήσει ότι ο κόσμος είναι έτοιμος και θέλει να ενημερωθεί για την περίοδο και να συμβάλλει με όποιον τρόπο μπορεί.

Αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό για εμάς καθώς συνειδητοποιούμε ότι με τον τρόπο μας είμαστε μέρος της αλλαγής των πραγμάτων, σπάμε τον κύκλο της σιωπής έχοντας στο πλάι μας ειδικά άτομα πάνω στο κομμάτι της περιόδου που μας βοηθούν στις δράσεις μας και συνεισφέρουμε στην κοινωνία βοηθώντας άτομα που το έχουν ανάγκη.

Στόχος μας είναι το δίκτυο των Red Spots να εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα και να συλλέξουμε με τη βοήθεια του κόσμου όσα περισσότερα προϊόντα περιόδου μπορούμε, ώστε να δοθούν σε δομές και άτομα που τα χρειάζονται άμεσα.

– Υπάρχει ενδιαφέρον για αντίστοιχα σημεία και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας; 

Αυτή τη στιγμή εκτός από τη Θεσσαλονίκη τα Red Spots μας υπάρχουν στη Λάρισα, τα Τρίκαλα και τα Ιωάννινα. Εννοείται πως υπάρχει ενδιαφέρον και για άλλες περιοχές μέσα στη χώρα, όπως η Αθήνα όπου στο άμεσο μέλλον θα τοποθετηθεί το επόμενο κουτί μας.

Είμαστε ανοιχτά σε οποιαδήποτε πρόταση για συνεργασία, είτε αυτή προέρχεται από κάποιον άλλο οργανισμό είτε από επιχείρηση που μπορεί να φιλοξενήσει τη δράση μας.

– Ως οργανισμός προσεγγίζετε τον όρο «γυναίκα» ως ρευστό και μη απόλυτο. Πώς μπορούμε να μιλήσουμε για την εμμηνόρροια χωρίς να αποκλείουμε τρανς άνδρες, μη δυαδικά άτομα ή οποιονδήποτε βιώνει την περίοδο, αλλά δεν αυτοπροσδιορίζεται ως γυναίκα;

Αναγνωρίζοντας ότι η ταυτότητα φύλου είναι ρευστή και δεν ορίζεται αποκλειστικά από τον όρο «γυναίκα», φροντίζουμε να μιλάμε για την περίοδο με τρόπο συμπεριληπτικό. Χρησιμοποιούμε όρους όπως «άτομα με μήτρα»  ή «άτομα με περίοδο», ώστε να μην αποκλείονται οι τρανς άνδρες, τα μη δυαδικά ή intersex άτομα που επίσης βιώνουν την περίοδο.

«Αποφεύγουμε φράσεις όπως “οι γυναίκες χρειάζονται σερβιέτες” και επιλέγουμε διατυπώσεις όπως “όσα άτομα έχουν περίοδο χρειάζονται πρόσβαση σε προϊόντα περιόδου”. Έτσι δημιουργούμε έναν λόγο και έναν χώρο που σέβεται και ενδυναμώνει όλες τις ταυτότητες».

– Ποιες θεσμικές παρεμβάσεις χρειάζονται άμεσα, ώστε να εξασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση σε προϊόντα περιόδου για όλες και όλους;

Θεωρούμε ότι η πρόσβαση σε προϊόντα περιόδου είναι θέμα αξιοπρέπειας, ισότητας και δημόσιας υγείας. Για να διασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση για όλα τα άτομα στην χώρα μας, χρειάζεται να μειωθεί για αρχή και μετέπειτα να καταργηθεί ο ΦΠΑ στα προϊόντα περιόδου, καθώς δεν είναι πολυτέλεια αλλά βασική ανάγκη, όπως ακριβώς το ψωμί ή τα φάρμακα.

Επίσης, θεωρούμε πως είναι πολύ σημαντικό να διανεμηθούν δωρεάν προϊόντα περιόδου σε σχολεία, κοινωνικές υπηρεσίες, νοσοκομεία και δομές φιλοξενίας, ώστε κανένα παιδί ή ενήλικο άτομο να μην αποκλείεται λόγω έλλειψης βασικών ειδών υγιεινής.

Εξίσου σημαντική είναι και η πολιτική κινητοποίηση και η ενσωμάτωση της έμφυλης διάστασης στη δημιουργία πολιτικής για την υγεία, αναγνωρίζοντας ότι η έλλειψη πρόσβασης σε προϊόντα περιόδου πλήττει δυσανάλογα ευάλωτες ομάδες (άστεγα άτομα, πρόσφυγες, ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα).

Τέλος, η δουλειά όλων των οργανώσεων που ασχολούνται με το ζήτημα της περιόδου θα πρέπει να αναγνωριστεί και να ακουστεί περισσότερο. Όλες οι καμπάνιες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για το στίγμα γύρω από την περίοδο βοηθούν να ενισχυθεί η συμπερίληψη στη δημόσια σφαίρα και την εκπαίδευση. Η περίοδος δεν πρέπει να είναι εμπόδιο για κανένα άτομο.

«Η πολιτεία οφείλει να εξασφαλίσει ισότιμη πρόσβαση, με πολιτικές που σέβονται και καλύπτουν την εμπειρία όλων των ατόμων που έχουν περίοδο».

– Αν είχατε την ευκαιρία να απευθυνθείτε σήμερα στο Υπουργείο Υγείας ή Παιδείας, ποιο θα ήταν το πρώτο πράγμα που θα ζητούσατε;

Θα ζητούσαμε για αρχή την ενσωμάτωση ολοκληρωμένης, επιστημονικά τεκμηριωμένης και συμπεριληπτικής σεξουαλικής αγωγής στο σχολικό πρόγραμμα, από μικρή ηλικία, με έμφαση στη γνώση του σώματος, της περιόδου και της έμφυλης υγείας, χωρίς ταμπού και αποκλεισμούς.

Επίσης, εξίσου σημαντική με την σεξουαλική αγωγή είναι και η παροχή δωρεάν προϊόντων περιόδου σε όλα τα δημόσια σχολεία, ώστε κανένα παιδί να μην αντιμετωπίζει αποκλεισμό ή ντροπή λόγω έλλειψης βασικών ειδών υγιεινής.

Τέλος, τη μείωση και μετέπειτα κατάργηση του ΦΠΑ στα προϊόντα περιόδου, γιατί δεν είναι πολυτέλεια αλλά βασική ανάγκη και κανένα άτομο δεν θα έπρεπε να επιλέξει ποια βασική του ανάγκη να καλύψει μέσα στον μήνα. Αν θέλουμε μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς και έμφυλες ανισότητες, πρέπει να ξεκινήσουμε από την εκπαίδευση, την υγεία και την οικονομική προσβασιμότητα. Η περίοδος δεν είναι ντροπή.

– Τι θα λέγατε σε ένα νεαρό άτομο που νιώθει ντροπή ή φόβο να μιλήσει για την περίοδο του;

Αυτό που θα λέγαμε είναι ότι αυτό που συμβαίνει στο σώμα του είναι απολύτως φυσιολογικό και δεν υπάρχει λόγος να ντρέπεται για την περίοδο του, δεν είναι κάτι βρώμικο και σίγουρα δεν είναι μόνο του σε όλο αυτό.

Η ενημέρωση, η εκπαίδευση και η συζήτηση πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι πολύ σημαντικές γιατί εκτός του ότι θα γνωρίσει το σώμα του καλύτερα θα βοηθήσει σιγά- σιγά και στο να σπάσει ο φαύλος κύκλος της σιγής και την ντροπής γύρω από την περίοδο.

Έχουμε δημιουργήσει μία όσο το δυνατόν πιο ασφαλή κοινότητα για όλα τα άτομα που θέλουν να μιλήσουν και να μάθουν περισσότερα για την περίοδό τους και είμαστε ανοιχτά στο να ακούμε και να βοηθάμε.

Οπότε, αν πρέπει να κρατήσουμε κάτι από όλο αυτό είναι ότι δεν είμαστε μόνα μας, πάντα θα υπάρχουν κάποιοι πιο ασφαλείς χώροι για συζήτηση και βοήθεια, και εμείς προσπαθούμε να είμαστε ένας από αυτούς για όλα τα άτομα με περίοδο.