Πηνελόπη Αναστασοπούλου: «Η Μέδουσα τούς πετρώνει. Εγώ με όλα αυτά έλιωσα»

– Πηνελόπη, πώς αποφάσισες να ξεκινήσεις την παράσταση από τη Θεσσαλονίκη; 

Γιατί εκεί νιώθω προστατευμένη. Aπό τη Θεσσαλονίκη πάντα ξεκινούν πολύ όμορφα πράγματα. Νιώθω ένα δέσιμο με αυτήν την πόλη, με αγαπάνε και τους αγαπώ κι εγώ πάρα πολύ. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον κοινό που δεν σου χαρίζεται εύκολα. Αν τους αρέσει, κάτι το αγκαλιάζουν με πάρα πολύ πάθος, αλλά και το αντίστροφο. Στην Αθήνα υπάρχει πληθώρα παραστάσεων Ένα έργο μπορεί να καθυστερήσει πολύ να πάρει μπρος και μένα αυτό δεν με συμφέρει σε αυτή τη φάση. Τα θέατρα δεν λειτουργούν όπως λειτουργούσαν παλιά, που ξεκινούσαμε τον Οκτώβρη και ξέραμε ότι θα δουλεύουμε μέχρι την Κυριακή των Βαΐων. 

– Ποια ανάγκη σου σε οδήγησε στη Μέδουσα; Δώσε μου το backstory. 

H ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή. Τα τελευταία χρόνια είναι υπό εξέλιξη ένας αγώνας δικαίωσης για τα θέματα των κακοποιήσεων στον χώρο που δραστηριοποιούμαι. Αυτή από μόνη της ήταν μια πάρα πολύ δύσκολη συνθήκη. Δεν είχα ιδέα πόση δυσκολία θα εμπεριείχε κάτι τέτοιο στο μυαλό των ανθρώπων. Το να συμβαίνει κάτι κακό και να στραφείς προς τη δικαιοσύνη είναι απλό. Στην πράξη όμως, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Όταν ανακαλύπτεις ότι οι νόμοι είναι φτιαγμένοι για να μην διευκολύνουν τα θύματα, η διαδικασία είναι πάρα πολύ επίπονη. Στη δική μου την περίπτωση τουλάχιστον, η διαδικασία με κακοποίησε περισσότερο από το ίδιο το γεγονός.

Κάποια στιγμή, από τα μισά και μετά αποφάσισα πολύ συνειδητά να μην δίνω το «παρών» στο δικαστήριο, γιατί είδα πόσο καταστροφικές επιπτώσεις είχε στην ψυχολογία μου και κατ’ επέκταση στην καθημερινότητά μου, στη ζωή μου, στη δουλειά μου, στην οικογένειά μου. Αυτό έγινε από τα μισά και μετά. Πήρα μια απόσταση για να δω τα πράγματα με όσο πιο ουδέτερη ματιά. 

– Ξέρω ότι λαμβάνεις ασταμάτητα πολλά μηνύματα από άτομα που έχουν δεχτεί παρενόχληση ή κακοποίηση και ζητούν τη συμβουλή σου.

Λόγω της επαφής που έχουμε με τον κόσμο μέσα από τα social media, εκατοντάδες άνθρωποι- χωρίς υπερβολή- καθημερινά μού στέλνουν μηνύματα. Αλλά δεν είμαι ο σωστός άνθρωπος για να δώσω οδηγίες για κάτι τέτοιο. Τα πράγματα θα έπρεπε να είναι πολύ πιο απλά για τα θύματα. Αυτό θα έπρεπε να κάνουν οι θεσμοί. 

Πρόκειται για πάρα πολλές τέτοιες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας, κακοποίησης στον χώρο εργασίας και bullying. Εγώ δεν μπορώ να παροτρύνω κάποια/ον να κάνει το οτιδήποτε, γιατί αυτόματα παίρνω την ευθύνη. Σπάζοντας το κεφάλι μου λοιπόν να δω με ποιον τρόπο θα μπορούσα να επικοινωνήσω κάποια πράγματα, ανακάλυψα τον μύθο της Μέδουσας. Εντόπισα την ίδια ρίζα: Μια θνητή βιάζεται από έναν Θεό μέσα σε έναν ναό και τιμωρείται γι’ αυτό. Αν το αναγάγεις στα σημερινά δεδομένα, καταλαβαίνεις ότι δεν έχει αλλάξει τίποτα από την αρχαιότητα.

 Αν ρωτήσεις 100 ανθρώπους στον δρόμο, η συντριπτική πλειοψηφία θα σου πει πως η Μέδουσα είναι μια κακιά, άσχημη γυναίκα που πετρώνει τους ανθρώπους με το βλέμμα της, χωρίς να γνωρίζουν το background, χωρίς να ξέρουν ότι αυτό δεν είναι δική της πρωτοβουλία. Αποφάσισα λοιπόν να πάρω τον μύθο και να κάνω κάτι με αυτόν. Ο δρόμος είχε πολλές λακκούβες κι ακόμα έχει. Λίγοι άνθρωποι ήταν διαθέσιμοι να το αναλάβουν παραγωγικά.

Πηνελόπη Αναστασοπούλου: «Άκουσα και ατάκες του τύπου “αμάν πια με το #metoo”, “έλα μωρέ, δεν είναι εποχή τα Χριστούγεννα για τέτοιες παραστάσεις”, “πού πας μόνη σου να κάνεις τι”; “ποια νομίζεις ότι είσαι;”» 

Ήρθα αντιμέτωπη πολλές φορές με τον εαυτό μου, χτυπήθηκα κάτω, αλλά κάποια στιγμή αποφάσισα ότι δεν έχει γυρισμό αυτός ο δρόμος και ότι θέλω να το κάνω όσο τίποτα. Μέσα λοιπόν από το κείμενο που έγραψε ο Μιχάλης Καραγιάννης, βρήκα πάρα πολλά από τα πράγματα που ήθελα να πω όλα αυτά τα χρόνια, οπότε έχω απίστευτη ανυπομονησία και μια γείωση πολύ σοβαρή. Όπως λέει το κείμενο, ο μύθος είναι φτιαγμένος από λέξεις και φήμες, όπως ακριβώς και το ψέμα. Το ψέμα μπορεί να σε εξυπηρετήσει κάποιες φορές. Ο μύθος όμως μπορεί να σε υποτάξει και να σε καθοδηγήσει. 

– Η Κάτια Δανδουλάκη, δίνει τη φωνή της στη Μέδουσα. Η επιλογή της δεν ήταν καθόλου τυχαία, σωστά; 

Γι’ αυτή την παράσταση σήκωσα το τηλέφωνο μόνο μία φορά για να ζητήσω κάτι από συνάδελφο. Ήταν η Κάτια. Της είπα «θέλω να σου ζητήσω μια χάρη». Και μου είπε «ναι», πριν καν της πω τι ζητάω. Ο κόσμος ξέρει πολύ καλά τι εστί Κάτια Δανδουλάκη. Εμένα τα λόγια δεν μου φτάνουν για να περιγράψω αυτή τη γυναίκα. Η αγκαλιά της, ο τρόπος που αντιμετωπίζει τη ζωή, τα πράγματα, το πώς υπερασπίζεται το δίκαιο. Είναι από τους ελάχιστους ανθρώπους που μου έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη.

Η Κάτια είναι η φωνή της Μέδουσας. Μπαίνει μέσα στο κεφάλι αυτού του κοριτσιού και της μιλάει με έναν τρόπο ποιητικό που την ξυπνάει και την κάνει να βγάζει όλα αυτά τα πράγματα προς τα έξω. Υπάρχει μια συνομιλία με το σύμβολο, σαν να της ζητάει έμμεσα να σπάσει την κατάρα.

Πηνελόπη Αναστασοπούλου: «Η Κάτια Δανδουλάκη, δεν με άφησε καν να ολοκληρώσω τι ήταν αυτό που ήθελα να της ζητήσω. Μου είπε “ό,τι και να μου πεις, θα το κάνω”».

– Η Μέδουσα με ένα βλέμμα της πέτρωνε τους εχθρούς της. Εσύ, μετά από όλη αυτή την ιστορία και τον αγώνα για δικαίωση που έχει κρατήσει τόσα χρόνια, ένιωσες να σκληραίνεις;

Θα ήταν ωραίο να συνέβαινε αυτό σε ένα κομμάτι του μυαλού μου, αλλά δεν είμαι φτιαγμένη έτσι. Εγώ έλιωσα. Δεν πέτρωσα. Έλιωσα και ανασυντίθεμαι. Αν ισχύει κάτι για όλα τα πράγματα σε αυτή τη ζωή είναι το εξής: ο τρόπος που επιλέγεις να αντιμετωπίσεις κάτι, παίζει μεγάλο ρόλο. Εγώ δεν μπορώ να πω σε έναν άνθρωπο ελαφρά την καρδία «γιατί δεν φεύγεις από μια κακοποιητική σχέση;» ή «γιατί δεν μιλάς;». Μου είναι αδύνατο να συμπεριφερθώ έτσι.

Μπορώ όμως, να αποτραβιέμαι, να βλέπω τα πράγματα απ’ έξω για να πάρω πάλι μπρος και να ανέβω στην επιφάνεια. Γιατί, αν αφήσω να με πάρει προς τα κάτω, θα πάρω μαζί μου και μια αλυσίδα γυναικών. Κι αυτό δεν μπορώ να το επιτρέψω.  Αυτή η σκέψη με έκανε να σταθώ και πάλι όρθια όταν αντιμετώπισα επιλόχειο κατάθλιψη. Είναι οι φωνές των γυναικών που έφυγαν από τη ζωή, των γυναικών που είναι εδώ και δεν μιλούν γιατί δεν μπορούν ή που μίλησαν και τα βρήκαν σκούρα. Είναι όλες οι γυναίκες που νιώθουν ότι είναι κρίκος αυτής της αλυσίδας, όπως εγώ. Αν σπάσει, μπορεί να πέσουμε όλες κάτω. Η καθεμία από εμάς πρέπει να το σκεφτεί αυτό.

– Ο Φώτης Μπερνάρντο, ο σύντροφός σου, υπογράφει τη μουσική στη Μέδουσα. Δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζεστε. Υπάρχει κάποια νέα συνθήκη σε όλο αυτό; 

Ήξερα πόσο ταλαντούχος άνθρωπος είναι ο Φώτης, αλλά αυτό που έχει κάνει εδώ, το γεγονός ότι έχει ντύσει μουσικά την παράσταση από το πρώτο δευτερόλεπτο μέχρι το τελευταίο, με τόσο διαφορετικές μουσικές είναι μία νέα πραγματικότητα για μένα. Έδωσε ταυτότητα στο έργο. Είναι πολύ συγκινητικό αυτό που κατάφερε. 

– Η μεγάλη σου κόρη είναι 10 ετών. Θα ήθελες να δει την παράσταση;

 Νομίζω ότι είναι αρκετά σκληρή μια τέτοια συνειδητοποίηση σε αυτή την ηλικία. Από την άλλη, εγώ είμαι άνθρωπος που δεν κρύβομαι, τα συναισθήματά μου τα δείχνω. Με τις κόρες μου μιλάμε πολύ συχνά για κοινωνικά ζητήματα και θέματα φύλου και τους μεταφέρω με τον τρόπο που αντιστοιχεί στην ηλικία τους  ό,τι χρειάζεται. Για παράδειγμα, τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στη σύγχρονη κοινωνία; Οπότε σιγά σιγά, τους λέω αυτά που πρέπει να τους πω, όσο πιο όμορφα μπορώ για να μπορούν να είναι δυνατές κι αυθόρμητες. Ωστόσο, όπως λέει και το κείμενο της Μέδουσας: «Η πρόθεση δεν είναι να είμαι γενναία πολεμίστρια όταν κυκλοφορώ στους δρόμους. Είναι να είμαι ελεύθερη γυναίκα». 

Πηνελόπη Αναστασοπούλου: «Η κόρη μου βλέπει έναν αστυνομικό και τον χαιρετάει με πολλή χαρά. Αντιλαμβάνεται το παιδί ότι η αστυνομία οφείλει να την κάνει να νιώθει ασφαλής. Την ίδια στιγμή όμως, βλέπουμε να σκοτώνονται γυναίκες έξω από αστυνομικά τμήματα». 

– Μίλησε μου για το Vaginahood, το οποίο θα τρέξει παράλληλα με τη Μέδουσα και κλήθηκες να σκηνοθετήσεις. Τι έχετε φτιάξει εκεί; 

Ανέλαβα τη σκηνοθεσία 1 εβδομάδα πριν ανέβει η παράσταση. Ήταν μια πολύ γρήγορη διαδικασία αλλά τόσο εποικοδομητική. Ταυτόχρονα ήταν πάρα πολύ τιμητικό για μένα να ακολουθούν τις οδηγίες μου αυτές οι φανταστικές γυναίκες. Εδώ δεν υπάρχει μεταφορά και ποίηση, όπως στη Μέδουσα. Στο Vaginahood επικρατεί ρεαλισμός. Κάθε γυναίκα που έρχεται να δει την παράσταση, «βλέπει» τον εαυτό της σε κάποιον από τους ρόλους. Είναι ένα έργο πολύ καλογραμμένο. Τα κορίτσια που έγραψαν το κείμενο, η Βάλια Τσιριγώτη και η Μαρία Λούκα είναι σαν να μας έχουν μελετήσει όλες μία προς μια, την Άννα (Κουρουπου), τη Δώρα (Χρυσικού), τη Ζέτα (Δούκα), τη Σόφη (Ζαννίνου), εμένα.

Μέσα από εμάς ζωντανεύουν όλες οι πτυχές της σύγχρονης γυναίκας που ζει στην Ελλάδα. Η μάνα που σαν εσένα και εμένα κάνει 500 δουλειές, αλλά όταν αρρωστήσει το παιδί της, «κάποιος πρέπει να μείνει ξάγρυπνη», όπως λέει το κείμενο. Είναι η ορατότητα που εκπροσωπεί η Άννα. Είναι η γυναίκα που βρίσκεται σε προχωρημένη ηλικία και η κοινωνία δεν της επιτρέπει να κάνει βασικά πράγματα. Είναι  γυναίκα που βιάζεται εντός γάμου.

– Πηνελόπη, τώρα που τελειώσαν όλα, δικαιωμένη νιώθεις;

Ούτε κατά διάνοια, ούτε με τηλεσκόπιο δεν μπορώ να δω τη λέξη δικαίωση. Και πάλι θα σου μιλήσω με λόγια της Μέδουσας: Καμία δικαίωση δεν νιώθεις σε μια κοινωνία που πρέπει να της εξηγήσεις τα αυτονόητα και αποδέχεται στην ουσία της τα φαινόμενα που αποδέχεται. Θα σου φέρω ένα παράδειγμα: Όταν ένας κακοποιητής πληρώνει το 1/3 του ποσού που δίνει ένα θύμα για να πάει την υπόθεση στο δικαστήριο και στο τέλος βγαίνει από τη φυλακή, για ποια δικαίωση μιλάμε;

Πηνελόπη Αναστασοπούλου: «Δικαίωση; Όχι βέβαια. Κυκλοφορούν ανάμεσά μας».

Η Μέδουσα, το θεατρικό μανιφέστο με την Πηνελόπη Αναστασοπούλου, σε σκηνοθεσία Αντώνη Καραγιάννη και κείμενο Αντώνη Καραγιάννη παίζεται ήδη (και κάθε ΣΚ του Δεκέμβρη) στο θέατρο Αθήναιον (Λ. Βασιλίσσης Όλγας 35, Θεσσαλονίκη). Εισιτήρια εδώ.