Πατρίτσια Απέργη: «Η έκφραση “καλά κορίτσια” πρέπει να εκλείψει»

Η Πατρίτσια Απέργη έχει περιοδεύσει με τα έργα της σε φεστιβάλ και θέατρα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Έχει κατακτήσει θέσεις ευθύνης, έχει διδάξει χορογραφία και αυτοσχεδιασμό. Όλα αυτά δεν έγιναν άκοπα. Έγιναν σίγουρα με πολλή αγάπη για την καλλιτεχνική έκφραση. Έγιναν με την ελευθερία της δημιουργίας. Έγιναν και με αγώνα. Κι όπως συμβαίνει με τους αγώνες που δίνουμε όλες μας για να κατακτήσουμε τα όνειρά μας, η Πατρίτσια Απέργη μεγαλώνοντας διαπίστωσε ότι ο κόπος θα μπορούσε να είναι και μικρότερος αν η κοινωνία μας ήταν πραγματικά ισότιμη.

Μίλησα με την Πατρίτσια Απέργη ανάμεσα σε πρόβες για το έργο Hystory για όσα την ενέπνευσαν να το δημιουργήσει, για τις διακρίσεις που συνάντησε λόγω φύλου στον κόσμο του χορού, αλλά και για την έκφραση «καλό κορίτσι» κι όσα αυτοπεριοριστικά σημαίνει για όλες μας.

– Τι σας ενέπνευσε για τη δημιουργία του Hystory;

Περίπου το 2012 είχα κάνει ένα έργο που λεγόταν Planites και ήταν ένα έργο για αντρικό cast, όπου αναφερόμασταν στον δρόμο ως ένα τόπο περιπλάνησης, αναζήτησης του καλύτερου αύριο, της πρόσμιξης του ξένου, του άλλου, της εξορίας.

Με αφορμή λοιπόν αυτό το έργο, ένιωσα την ανάγκη να δημιουργήσω τον διάλογό με ένα άλλο έργο, που θα αποτελείται από γυναικείο cast και θα μιλάει παραπάνω για τους ανθρώπους που έμειναν πίσω, από επιλογή ή από ανάγκη. Ξεκίνησα, λοιπόν, να δουλεύω διάφορες ιδέες που αφορούν και στο κομμάτι αυτής της επιλογής, αλλά και στο κομμάτι της γυναικείας ταυτότητας και σε σχέση με την εποχή που ζούμε.

– Και πώς προέκυψε ο τίτλος του;

Ο τίτλος είναι ένας συνδυασμός λέξεων και εννοιών που ενώ στην πραγματικότητα βλέπουμε μία λέξη ανορθόγραφη, για μένα είναι ένα οπτικό παιχνίδι στην πραγματικότητα. Το προφέρω ως Hy-story, γιατί παίζει με διαφορετικούς συνειρμούς και συσχετισμούς σε σχέση με τη θεματική της παράστασης και δημιουργείται από τη χρήση 2 λέξεων.

Η μία είναι το «ύστερα», που στην αρχαία ελληνική σημαίνει μήτρα -κι από την οποία προκύπτει και η λέξη υστερία. Με τη λέξη υστερικός στο παρελθόν χαρακτήρισαν πολλές γυναίκες που ήταν διαφορετικές και διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους, προκειμένου να τις δαιμονοποιήσουν ή να τις τιμωρήσουν όταν δεν συμμορφώνονταν με τα κοινωνικά πρότυπα της εποχής.

Στην αρχαία Ελλάδα ο Ιπποκράτης και άλλοι γιατροί πίστευαν ότι η μήτρα της γυναίκας μπορούσε να περιπλανιέται μέσα στο σώμα της γυναίκας, προκαλώντας διάφορα σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα. Η θεωρία αυτή, γνωστή ως πλανώμενη μήτρα, ενίσχυσε την ιδέα ότι οι γυναίκες ήταν από τη φύση τους πιο επιρρεπείς σε αστάθεια και συναισθηματικές εκρήξεις.

– Θεωρία που σήμερα μεταφράζεται σε μία στερεοτυπική αντίληψη για τις γυναίκες, δεν βρίσκετε;

Υπάρχει φυσικά αυτή η δαιμονοποίηση του γυναικείου σώματος με έναν τρόπο, αλλά και της συμπεριφοράς του γυναικείου σώματος μέσα σε ένα πλαίσιο ανημπόριας να κατανοήσουμε τη φύση, τις αλλαγές που προκαλεί στο σώμα της γυναίκας, αλλά και το πόσο σύνθετο μπορεί να είναι αυτό.

Για να επιστρέψω στον τίτλο, η άλλη έννοια με την οποία παίζω μέσα σε αυτόν είναι αυτή της ιστορίας που μπορεί να πούμε, να έχουμε βιώσει και αισθανθεί. Και η τρίτη λέξη είναι ο ύστερος, αυτό που έρχεται μετά, ο τελευταίος.

Για την περίπτωσή μας πρόκειται για την ύστερη εκδοχή μετά τους Planites. Η θηλυκή εκδοχή τους για μένα είναι οι γυναίκες του τώρα, οι πολίτες του κόσμου, αυτές που παραπλανήθηκαν μέσα στην περιπλάνηση τους, αυτές που δεν υποτάχτηκαν, που δεν τους επιτράπηκε να πάρουν τον δρόμο. Αυτές που δαιμονοποιήθηκαν ή δοξάστηκαν επειδή αντιστάθηκαν ή έτσι όπως μ’ αρέσει να λέω κι εγώ, αυτές που πρόλαβαν με έναν τρόπο να πουν «θέλω κι εγώ» όταν δεν τις άφησαν να προσπαθήσουν προκειμένου να παραμείνουν «καλά κορίτσια».

– Τι είναι τελικά για εσάς «καλά κορίτσια»; Γιατί νιώθω ότι πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε αυτή τη φράση…

Κάθε φορά νομίζω όταν θέτουμε κάποια ζητήματα σε σχέση και με ανάπτυξη και με συμπεριφορά, έχει να κάνει με το πώς ορίζουμε τον άνθρωπο, το ανθρώπινο, το μέτρο, το όριο, το πώς μπορεί να είναι κανείς ως πολίτης σε μια κοινωνία και τι μπορεί να έχει να κάνει με τις διακρίσεις στο φύλο. Αυτό που εμείς, ως κληρονομιά φέρουμε με την έννοια καλά κορίτσια, για μένα είναι πολύ περιοριστικό.

Ακόμη και αν μεγαλώσαμε σε οικογένειες με πλήρη ελευθερία και ισότητα, είναι ένας σπόρος που δυστυχώς έχει μπει μέσα μας από πολύ νωρίς και υπάρχει περίπτωση να μπορεί να μας περιορίζει σε δυνατότητες σε εξέλιξη χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Γιατί μπορούμε να καταλάβουμε ότι υπάρχουν κοινωνίες που καταπιέζουν τη γυναίκα και από την αρχή γνωρίζουν και ορίζουν τη μη ισότητα.

Αλλά υπάρχουν και κοινωνίες που έχουν μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια εξελιχθεί, υποτίθεται ότι υπάρχουν αγώνες που έχουν κατακτηθεί, ότι είμαστε όλοι ίσοι και μιλάμε για ανθρώπους και δεν μιλάμε για φύλα.

Πατρίτσια Απέργη: «Nιώθω ότι ακόμα και στο σήμερα, οι γυναίκες έχουμε κάπως μεγαλώσει σε περιβάλλοντα που η έννοια του “καλού κοριτσιού” μπορεί να είναι η μεγάλη μας φυλακή».

Επομένως, για μένα νιώθω ότι είναι μία έκφραση που θα έπρεπε να εκλείψει. Έχει σημασία που δεν συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε την έκφραση «καλό αγόρι». Στα «καλά κορίτσιa» δεν μας επιτρέπεται να κάνουμε πολλά πράγμα από μικρές. Κι έχει σημασία να αναθεωρήσουμε αυτές τις ταυτότητες που μας αποδίδονται γιατί θα καταλάβουμε ότι μας δημιουργούν περιορισμούς και εμπόδια στο πόσο και πώς το κάθε άτομο, μπορεί να προβάλει τα όνειρά του.

Το να μιλήσω και να συζητήσω για το ανθρώπινο, για τον καλό άνθρωπο, γι’ αυτόν που νοιάζεται, για τον δίπλα του, για την κοινωνία, για τα άλλα σώματα, είναι κάτι που για μένα είναι πάντα πάρα πολύ χρήσιμο, γιατί δεν μπορεί να στραφούμε σε μία εγωκεντρική ματιά σε σχέση με τον κόσμο.

Από την άλλη, το τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται σε έναν άνθρωπο, σε ένα σώμα, νομίζω ότι έχει τη δυνατότητα μόνο ο ίδιος να το ορίζει.

– Στον κόσμο του χορού συναντήσατε διακρίσεις λόγω φύλου;

Νομίζω ότι δεν υπάρχει χώρος που αν σκάψεις λίγο πιο βαθεά δεν θα βρεις τέτοια διάκριση. Έχουμε την τύχη ως καλλιτέχνες να κινούμαστε σε έναν χώρο που έχει πολύ περισσότερες ελευθερίες και σου επιτρέπει να έχεις δική σου φωνή.

Μέσα σε όλα τα χρόνια όμως, που κάνω αυτή τη δουλειά μπορώ να πω ότι μεγαλώνοντας συνειδητοποιώ πόσο πιο δύσκολος -στα σίγουρα το λέω πια αυτό- ήταν ο δρόμος για μένα, για αντίστοιχες γυναίκες σαν εμένα σε σχέση με με πόρτες που άνοιξαν πιό εύκολα για άντρες συναδέλφους μου. Χωρίς καθόλου να υποτιμώ την αξία και την δυνατότητα που οι άντρες συνάδελφοί μου έχουν.

Γιατί δημιουργείται αυτό πολλές φορές: μέσα στο πλαίσιο των «καλών κοριτσιών» μάς κάνουν να νιώθουμε τύψεις ότι ίσως δεν έχει να κάνει με τη δυνατότητα, αλλά έχει να κάνει με την αξία.

Δεν είναι καθόλου χρήσιμο να αμφισβητούμε την αξία μας σε σχέση με το πού μπορούμε να φτάσουμε. Αλλά έχει να κάνει και με το πόσο εύκολος είναι ο δρόμος που παίρνουμε για να φτάσουμε κάπου.

Πατρίτσια Απέργη: «Μπορώ ανερυθρίαστα να πω ότι ο δρόμος από ένα σημείο και πέρα είναι δυσκολότερος, στο πλαίσιο του πόσο εμπιστευόμαστε μία γυναίκα για πιο μεγάλα projects».

Του πόσο ακούμε τα: «Μήπως είναι η στιγμή να γίνει μητέρα; Θα εγκαταλείψει; Μπορεί να μην της επιτρέψουν οι συνθήκες; Μήπως όλες αυτές οι συναισθηματικές εξάρσεις δεν της επιτρέπουν να αναλάβει πιο μεγάλα projects».

Δεν λέω ότι είναι απαραίτητα συνειδητά στις αποφάσεις των ανθρώπων αυτά, είναι όμως εμπεδωμένα. Δεν μου κλείστηκαν οι πόρτες, αλλά ο δρόμος είχε μεγαλύτερη αντίσταση και κόπο.

– Μιλώντας για τις συναισθηματικές εξάρσεις, πόσες φορές σας έχουν χαρακτηρίσει «υπερβολική»;

Ξεκινάει από το πιο απλό, δηλαδή για παράδειγμα εμείς τη δουλειά μας ο χορογράφος είναι σαν τον καπετάνιο του καραβιού. Μία γυναίκα χορογράφος σκηνοθέτρια, η οποία μπορεί να ξέρει πολύ, να είναι πολύ πιο σίγουρη για αυτό που θέλει, να δουλεύει πολύ σκληρά, να διεκδικεί και να επιθυμεί, τη λέμε αυταρχική, τη λέμε bitch. Για έναν άντρα συνάδελφο δεν υπάρχει αυτό.

Αυτού του τύπου οι χαρακτηρισμοί μάς κυνηγάνε και μας ακολουθούν. Οι συναισθηματικές εξάρσεις είναι κάτι αντικειμενικό; Είναι αλήθεια. Οι διαφορές στο αντρικό με το γυναικείο σώμα είναι επιστημονικά αποδεδειγμένες. Κι όλες αυτές οι διαφορές είναι πράγματα που όχι μόνο οι άντρες δεν μπορούν να καταλάβουν και πολλές γυναίκες δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί δεν υπάρχει παιδεία σε σχέση με αυτό.

Και γι’ αυτό και μίλησα πριν και χρησιμοποίησε τη λέξη δαιμονοποίηση. Γιατί αν δεν μπορούμε ακόμα και επιστημονικά να αντιληφθούμε τι συμβαίνει στο γυναικείο σώμα και τις αλλαγές που υφίσταται, είναι πολύ εύκολο να μετουσιώσουμε αυτούς τους χαρακτηρισμούς σε κάτι κοινωνικό ή σε μία αστάθεια ψυχολογική που έχει να κάνει με νόσους.

Ξέρετε, υπάρχει και το αντίθετο. Υπάρχει μια ολόκληρη γενιά ανδρών που γαλουχήθηκε με το ότι δεν μπορεί να εκφράζει τα συναισθήματά του.

Πρέπει να το κρύβει και εμάς μας επιτράπηκε να το κάνουμε. Αυτά όλα είναι κοινωνικά στερεότυπα τα οποία πρέπει να ξεριζώσουμε πολύ βαθιά από τα κοινωνικά μας πρότυπα.

Γιατί όλοι έχουμε ανάγκη το ίδιο πράγμα: Τις μικρές χαρές της ζωής, που αν και μικρές μπορεί να οδηγήσουν και σε μεγάλα δράματα, αλλά αυτός είναι ο κύκλος της ζωής και αυτή είναι για μένα η γοητεία που ζούμε.

Πατρίτσια Απέργη: «Πρέπει αν θέλουμε να πούμε ότι ως κοινωνία κάνουμε ένα βήμα παρακάτω, να επικεντρωθούμε όχι στο ποιο φύλο αδικήθηκε, αλλά στο πώς μπορούμε να απελευθερωθούμε από όλα αυτά τα στερεότυπα».

– Ποια ήταν η στιγμή της αφύπνισης για εσάς σε σχέση με αυτό που λέγαμε πριν για τον πολλαπλάσιο κόπο που χρειάζεται για να τα καταφέρει μία γυναίκα;

Χρειάζεται να δεις τη μεγάλη εικόνα. Οι γυναίκες των δυτικών κοινωνιών κι εγώ το ίδιο, σε νεότερη ηλικία κάπως υπερασπιζόμαστε το ότι το γυναικείο κίνημα έχει ήδη κάνει πολλούς αγώνες, έχουμε ισότητα και πρέπει να εστιάσουμε σε κοινωνίες όπου αυτό ακόμα δεν έχει κατακτηθεί- και νομίζω ότι αυτό πάντα θα είναι το πιο σημαντικό.

Από την άλλη όμως, δεν είναι θέμα εγωκεντρισμού να δεις ότι και σε πολύ μικρότερες αποχρώσεις, ελαφρύτερες αποχρώσεις, η αντίστοιχη συνθήκη μπορεί να επηρεάσει τη ζωή σου. Άρα γι’ αυτό χρησιμοποίησα νωρίτερα την έκφραση «μεγαλώνοντας». Γιατί χρειαζόμουν χρόνο η εμπειρία μου να γίνει πιο αθροιστική προκειμένου να αφυπνιστώ παραπάνω και να καταλάβω ότι ναι, και σε μένα συμβαίνει αυτό.

Κι αν δεν συμβαίνει σε μένα, συμβαίνει στο διπλανό σπίτι. Μην ξεχνάμε ότι πρόσφατα ζήσαμε κι έναν εγκλεισμό και μέσα από τον εγκλεισμό διογκώθηκαν φαινόμενα, όλο αυτό το πράγμα με τις γυναικοκτονίες που συνέβη από την καραντίνα και πέρα, είναι κάτι που σε κάνει να ουρλιάξεις όχι απλώς να πάρεις θέση.

Γι’ αυτό και οφείλουμε να σταθούμε απέναντι σε αυτό και να καταλάβουμε τους λόγους και γιατί η κοινωνία νοσεί ακόμα σε τόσο μεγάλο ποσοστό σε σχέση με αυτά τα θέματα.

– Στις πρόβες πώς είναι με ένα γυναικείο cast; 

Είναι πολλά μαζί όπως είναι πάντα η δημιουργία ενός έργου που έχει τρομερά συγκινητικές και αγωνιώδεις στιγμές. Αλλά αυτό που νιώθω ότι έχει πολύ μεγάλη σημασία και ουσία και είναι κάτι που επίσης έχω παρατηρήσει τα τελευταία χρόνια, ξεκινώντας με τον εαυτό μου. Γιατί όλο αυτό που είπαμε δεν έχει να κάνει μόνο με το πώς η άλλη πλευρά μπορεί να μας αντιμετωπίζει, αλλά κυρίως το πώς αντιμετωπίζουμε εμείς τις ίδιες και τους εαυτούς μας.

Συνειδητοποιήσα κάτι όταν άρχισα να σκέφτομαι όλη αυτή την ιστορία για αυτό το έργο. Έκανα μία τρομερή παραδοχή για τον εαυτό μου ότι με τις γυναίκες φίλες μου, που είναι αδερφές μου. Παρατήρησα ότι είμαι πιο αυστηρή μαζί τους απ ό,τι με τους άντρες φίλους μου.

Νομίζω ότι το πώς βρισκόμαστε αλληλέγγυες μεταξύ μας και πώς μπορούμε να σταθούμε η μία στην άλλη χωρίς όλα αυτά τα φίλτρα, είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να να πετάξουμε από πάνω μας. Κι αν μπούμε σε αυτή τη διαδικασία, νομίζω ότι το πως καταλαβαίνουμε η μία την άλλη θα έχει τη φύση της αλληλεγγύης και όχι του πως θα πάρουμε η μία τη θέση της άλλης, γιατί από τις 10 θέσεις μας αναλογεί μόνο μία ή 2.

Αν και εμείς οι ίδιες ανοίξουμε λίγο το κεφάλι μας σε σχέση με αυτό, τα πράγματα θα είναι πολύ πιο ανάλαφρα και για εμάς. Αυτόν το διάλογο ανοίγουμε τώρα με την ομάδα και με τις γυναίκες που συνεργάζομαι.

– Τι θέλετε να πείτε σε όσους έρθουν να δουν το Hystory;

Είναι ένα έργο και ένας κόσμος που ξεκινάει από γυναίκες και μιλά για γυναίκες. Παρ’ όλα αυτά δεν θα ήθελα να το περιορίσω μόνο σε αυτό. Μιλάει για ανθρώπινες υπάρξεις, για σώματα που μπορεί να περιορίστηκαν σε ένα χώρο ή να επέλεξαν να μείνουν σε ένα χώρο, αλλά για μένα αυτό που θέλω να κρατήσουμε περισσότερο είναι ότι μιλάμε σε αυτό το έργο για όλη αυτή την αγάπη που δώσαμε ακόμη και τη στιγμή της πτώσης, ακόμη και όταν καταλάβαμε την παραπλάνησή μας με μεγαλειότητα και αξιοπρέπεια.

Κι ακόμη και αν δεν καταφέρουμε να πούμε εμείς την ιστορία, θα υπάρξουν κι άλλες να πουν αυτή την ιστορία στα δικά σας τα παιδιά.

Γιατί κατά τη γνώμη μου υπάρχει αρκετή αγάπη εκεί έξω, απλώς είναι κάτω από τις πέτρες, πίσω από το υποσυνείδητο και πάνω από την πίστη μας.

Info: Hystory, 21/07 έως 24/07/2025 στις 21:30, Πειραιώς 260 (Χώρος Η). Εισιτήρια εδώ.