Ο Στέφανος Παππάς είναι ο «μαιευτήρας των οροθετικών γυναικών» που έχει ανάγκη μια ολόκληρη κοινωνία

Οι μύθοι για τον HIV και το AIDS δεν ξεπερνιούνται εύκολα, η άγνοια είναι πιο εύκολο να επικρατήσει, ιδιαίτερα σε μία χώρα όπου η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση παραμένει μέχρι και το 2025 ταμπού. Εν μέρει ακόμα και σήμερα που οι αντιρετροϊκές θεραπείες προσφέρουν στους οροθετικούς μία υγιή και μακρά ζωή με τον ιο υπό έλεγχο ή ακόμα και μη ανιχνεύσιμο, η λέξη HIV συνοδεύεται από ένα φορτίο αρνητικών προκαταλήψεων. Απέναντι σε αυτές τις προκαταλήψεις, τα ταμπού, τον φόβο, το στίγμα, ακόμα και τις καταστάσεις «διωγμού» με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι, ύψωσαν ανάστημα επιστήμονες όπως ο Δρ. Στέφανος Παππάς. Στα media έχει αναφερθεί ως «μαιευτήρας των οροθετικών» και όχι άδικα. Ο μαιευτήρας γυναικολόγος και χειρουργός μαστού μάς μιλά για το πώς δημιουργήθηκε η Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων Κύησης στο Έλενα αλλά και τις απαιτήσεις της μαιευτικής παρακολούθησης μίας οροθετικής εγκύου. Μας μιλά και για το στίγμα που επιβιώνει ακόμα και σήμερα.

Όποια απορία κι αν είχες για τον HIV και τη μητρότητα, θα λυθεί αμέσως.

– Σας αναφέρουν ως «μαιευτήρα των οροθετικών». Τι σας κινητοποίησε να ασχοληθείτε με τις οροθετικές εγκυμονούσες;

Εγώ σαν παλαιός εργαζόμενος στον ΕΟΔΥ (ο ΕΟΔΥ σαν παλιό προηγούμενο ΚΕΕΛΠΝΟ ιδρύθηκε με στόχο την παρακολούθηση των περιστατικών του AIDS στη χώρα μας), είχα έρθει σε επαφή από πολύ νωρίς, από τη δεκαετία του 1990 με το πρόβλημα αυτό που τότε ήταν σε έξαρση. Στη συνέχεια όταν βλέπαμε ότι τα κρούσματα ανέβαιναν, προέκυψαν και εγκυμοσύνες, οι οποίες είχαν μεγάλο πρόβλημα διαχείρισης και από τα κρατικά αλλά και από τα ιδιωτικά νοσοκομεία. Έτσι, λοιπόν, σε μία σύσκεψη την εποχή εκείνη, αποφασίσαμε με την τότε διοίκηση του ΕΟΔΥ να προχωρήσουμε στο εγχείρημα αυτό, να φτιάξουμε μια Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων Κύησης και επιλέξαμε το νοσοκομείο Έλενα Βενιζέλου για να ξεκινήσει αυτό το εγχείρημα.

Ο σκοπός ήταν να παρακολουθούμε έγκυες οροθετικές γυναίκες. Πήγε πάρα πολύ καλά. Καταφέραμε σε ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, περίπου 13 ετών, να παρακολουθούμε τέτοιου είδους περιστατικά. Γυναίκες οι οποίες ήταν καθημερινοί άνθρωποι, καθημερινές οικογένειες, αλλά και άνθρωποι που είχαν ευρύτερες ανάγκες όπως προσφύγισσες, μετανάστριες. Εκεί είδαμε ότι ήταν πραγματικά ουσιαστική η συμβολή μας στην ιστορία αυτή, γιατί καταλάβαμε ότι αυτός ο κόσμος ταλαιπωρείται καθημερινά σε μία άρνηση, και σε μια καχυποψία, σε φόβο. Τότε τα περιστατικά άρχισαν να διοχετεύονται στο νοσοκομείο μας, όπου αντιμετωπίστηκαν με πάρα πολύ καλές συνθήκες παρακολούθησης και νοσηλείας.

«Ο στόχος ήταν να καταφέρουμε να προλάβουμε τη λεγόμενη κάθετη λοίμωξη, να έχουμε υγιή νεογνά. Κι αυτό καταφέραμε. Σε ένα σύνολο περίπου 120 νεογνών καταφέραμε να έχουμε μηδενικές λοιμώξεις».

– Η Μονάδα Ειδκών Λοιμώξεων ήταν μόνο για οροθετικές γυναίκες;

Βεβαίως. Κανονικά δεν πρέπει να υπάρχει αυτή η διάκριση μεταξύ οροθετικών ανθρώπων και μη οροθετικών ανθρώπων. Όλοι οι συνάδελφοι είμαστε υποχρεωμένοι να περιθάλπουμε τα περιστατικά όπως ορίζει η καθημερινή ιατρική πράξη χωρίς να διακρίνουμε τους ανθρώπους σε οροθετικούς ή με ειδική λοίμωξη. Δεν υπάρχει ουσιαστικά ο όρος «ειδική λοίμωξη». Ο κάθε άνθρωπος έχει τα χαρακτηριστικά του, τα προβλήματά του, τα προτερήματά του.

Στην πράξη, δυστυχώς, δεν γίνεται αυτό και ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο προβάλαμε αυτή τη δυνατότητα κι έτσι μπορέσαμε αφενός να εξυπηρετήσουμε, αφετέρου να καταγράψουμε τέτοια περιστατικά. Με την πάροδο του χρόνου και βεβαίως με το γεγονός ότι προέκυψε και μια οικονομική κρίση στην Ελλάδα, όπου ανατράπηκαν πολλά πράγματα, αλλά και κυρίως με το γεγονός ότι με αυτό που έγινε σπάσαμε κατεστημένα, διορθώσαμε συμπεριφορές χρόνων πολλών, έπαψε να λειτουργεί αυτή η Μονάδα, ειδικά μετά την αποχώρηση τη δική μου από τον δημόσιο επαγγελματικό βίο. Αυτή τη στιγμή τα περιστατικά διεκπεραιώνονται στα διάφορα δημόσια, αλλά κυρίως στα ιδιωτικά νοσοκομεία της Ελλάδας.

– Πόσο σύνθετο ζήτημα είναι η μητρότητα για μία οροθετική γυναίκα και ο τοκετός για τον μαιευτήρα που την παρακολουθεί;

Υπάρχουν οικονομικές παράμετροι, υπάρχουν επιστημονικές παράμετροι, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπαίνουν στη ζυγαριά. Το πιο βασικό και ουσιαστικό είναι ο φόβος, η δυπιστία η οποία υπάρχει στο ευρύ κοινό και στο κοινό που αντιμετωπίζει το πρόβλημα. Υπάρχουν συμπεριφορές δυσπιστίας, φόβου, ντροπής. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή έχουμε περίπου 19.500 οροθετικούς άντρες και γυναίκες. Κάποιοι από αυτούς θα κάνουν οικογένειες. Δεν είναι άτομα που ζουν στο περιθώριο, είναι άτομα που ζουν ανάμεσά μας.

«Έχουμε αντιμετωπίσει πάρα πολλές φορές αυτό το “πώς θα το κρύψουμε”. Μία γυναίκα που είναι οροθετική μετά τη γέννηση δεν πρέπει να θηλάσει γιατί αυτό δεν είναι 100% ασφαλές για το μωρό. Αυτή η γυναίκα πρέπει να εξηγήσει γιατί δεν θηλάζει στο περιβάλλον της που δεν ξέρει ότι έχει το πρόβλημα». 

Ένα παράδειγμα είναι αυτό και το βλέπω πάρα πολύ συχνά. Μου έχει τύχει περιστατικό που δεν το ήξερε ούτε ο σύζυγος. Αλλά το πιο συχνό είναι να μην το ξέρει το στενό περιβάλλον το οικογενειακό της γυναίκας και βεβαίως και το ευρύτερο.

Εδώ, λοιπόν, καταλαβαίνετε πώς βιώνει αυτός ο άνθρωπος που έχει το πρόβλημα αυτό την καθημερινότητά του. Αυτό λοιπόν είναι ένα κομμάτι που αφορά την προσωπική διαχείριση του καθένα. Είναι λάθος, γιατί πλέον η λοίμωξη είναι μια χρόνια ασθένεια. Γιατί δεν ντρεπόμαστε να πούμε ότι έχουμε έναν διαβήτη ή οτιδήποτε άλλο και δεν λέμε ότι έχουμε αυτό; Βλέπετε λοιπόν ότι ακόμα δεν έχουν διορθωθεί, αυτά τα οποία δίνουν τις προσλαμβάνουσες για να ζούμε πιο πιο ελεύθεροι εν πάσει περιπτώσει.

Πέρα από αυτό, πρέπει να δούμε λιγάκι το πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία. Ακόμα υπάρχει ο φόβος, η προκατάληψη, τα στεγανά στις συμπεριφορές. Δεν μπορεί να είναι αποδεκτή μία οροθετική γυναίκα ως μητέρα από μία οικογένεια.

Βεβαίως υπάρχουν και οι οικονομικοί παράμετροι που αυτό είναι μάλλον το έλασσον του προβλήματος. Διότι εντάξει, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται κάποια ειδικά φάρμακα στην παρακολούθηση της εγκυμοσύνης και στην εκτέλεση του τοκετού.

Όλα αυτά θα πρέπει να μπουν σε ένα κάδρο και να τα εξηγούμε κάθε φορά για να βοηθούμε τους ανθρώπους αυτούς. Γιατί μπορεί να είναι ο δάσκαλός μας, μπορεί να είναι ο γιατρός μας ο ίδιος, μπορεί να είναι ο φίλος μας. Πρέπει λίγο να επανεξετάζουμε, τουλάχιστον σε κοινωνικό αλλά και προσωπικό επίπεδο τις συμπεριφορές μας.

– Ποιος είναι ο μεγαλύτερος μύθος που έχετε συναντήσει να πιστεύουν οι άνθρωποι για τους οροθετικούς;

Παλαιότερα ας μην ξεχνάμε ότι υπήρχε φόβος ακόμα και για την απλή χειραψία μεταξύ ενός υγιούς κι ενός οροθετικού. Υπήρχαν σποτάκια στην τηλεόραση τη δεκαετία του 90′ κυρίως που ήταν το πρόβλημα μείζον, που εξηγούσαν πώς μπορεί να μεταδοθεί αυτή η λοίμωξη. Υπήρχε άγνοια.

Πιστεύω ότι σήμερα με τις δυνατότητες τις φαρμακευτικές που έχουμε, η λοίμωξη αυτή έχει καταστήσει μία χρονιότητα. Ένας άνθρωπος που έχει την ατυχία να έχει το πρόβλημα αυτό, μπορεί να ζει κανονικά, αρκεί να είναι συνεπής με κάποιες υποχρεώσεις που αφορούν τον εαυτό του και πιστεύω ότι είμαστε και πολύ πολύ κοντά στην τελική λύση αυτού του προβλήματος, γιατί κάποια στιγμή θα βρεθεί το φάρμακο ή κάποιο εμβόλιο, το οποίο θα προστατεύει.

– Εσείς ως επιστήμονας συναντήσατε διακρίσεις όταν αρχίσατε να ασχολείστε με τις οροθετικές εγκυμονούσες;

Αν δείτε τα δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής θα καταλάβετε ότι όχι μόνο συναντήσαμε δυσκολίες, αλλά σχεδόν διωγμό. Όχι μόνο προκατάληψη, όχι μόνο δυσπιστία, όχι μόνο πανικό. Μέχρι τα όρια του διωγμού γιατί δεν υπήρχε η ενημέρωση. Το δικαιολογώ βέβαια αυτό το πράγμα, τη συμπεριφορά αυτή, αλλά νομίζω ότι καταφέραμε σε έναν μεγάλο βαθμό να το ισορροπήσουμε.

– Στις οροθετικές γυναίκες που βλέπετε εσείς διαπιστώνετε να υπάρχει ακόμα άγνοια ή είναι ενημερωμένες όταν έρχονται πια σε εσάς;

Δεν έχει καμία σχέση το 2025 με το 1995, αλλά σας είπα ότι έχουμε δει και ζούμε καθημερινά αυτό το άγχος, αυτό το «να κρύψω το πρόβλημα». Αλλά κι εμείς έχουμε μάθει πια να το χειριζόμαστε αυτό και να συμπεριφερόμαστε ανάλογα. Το κοινωνικό είναι πολύ σοβαρό θέμα,. Γιατί ξέρετε, όταν υπάρχουν ιδιαιτερότητες αναπτύσσονται και ανθρώπινες σχέσεις. Και σε μεγάλο βαθμό αυτές οι ανθρώπινες σχέσεις, τουλάχιστον μεταξύ εμού και των περιστατικών που έχω αντιμετωπίσει, παραμένουν ισχυροί δεσμοί, παρακολουθώ την εξέλιξη αυτών των ανθρώπων και βλέπω ότι υπάρχει αυτό το πρόβλημα, το να μην μάθουν, να μην πω. Το στίγμα. Και γιατί να είναι στίγμα;

– Είναι εύκολο να είστε αποστασιοποιημένος ειδικά όταν έχουν κι αυτά τα επιπλέον άγχη οι άνθρωποι;

Στην ιατρική γενικότερα, το να είσαι αποστασιοποιημένος από τα περιστατικά είναι κάτι το οποίο προστατεύει την ψυχική υγεία του θεράποντα. Αυτό είναι ένας γενικός όρος και προσδιορισμός. Από την άλλη μεριά, δεν είναι εύκολο. Δεν είναι πάντα εύκολο να γίνεται αυτό, ειδικά όταν μιλάμε για μια ανθρώπινη σχέση. Δεν είναι διεκπεραιωτής ο κάθε συνάδελφος περιστατικών, από το πιο απλό μέχρι το πιο σύνθετο. Εάν δεν μπεις στο πρόβλημα, εάν δεν νιώσεις το πρόβλημα, εάν δεν κρίνεις σωστά το πρόβλημα, μπορείς να κάνεις λάθος.

«Το να αποστασιοποιείσαι συναισθηματικά από τη μία μεριά πρέπει να το κάνεις γιατί υπάρχουν συγκεκριμένες αντοχές και δυνάμεις, από την άλλη όμως θα πρέπει να βρεις την ισορροπία, να προσεγγίσεις τον άνθρωπο. Γιατί αλλιώς δεν θα είσαι καλός σε αυτό το οποίο κάνεις».

– Υπάρχει κάποιο σχόλιο που να έχετε κρατήσει;

Είναι πάρα πολλά τα ευχαριστώ που παίρνουμε, αλλά δεν θέλω να πω κάτι περισσότερο γιατί θα ήταν κάπως ασεβές για τους ανθρώπους αυτούς. Αλλά είναι πολλά τα σχόλια και πάντοτε θετικά.

«Το σχόλιο που εγώ κάνω συνέχεια είναι“είσαι ένας φυσιολογικός άνθρωπος με κάποιο μικρό πρόβλημα. Προχώρησε και ζήσε κανονικά τη ζωή σου. Και μην φοβάσαι”».

– Πόσο επηρεάζει το στίγμα που υπάρχει ακόμα και το 2025 για τους οροθετικούς τις υπηρεσίες υγείας που δέχονται;

Σήμερα, στην παρούσα κατάσταση με αυτή τη μεγάλη κατάρρευση του Δημόσιου Συστήματος Υγείας αυτοί οι άνθρωποι ταλαιπωρούνται και γι’ αυτό απευθύνονται στους ιδιωτικούς παρόχους υγείας. Τα περιστατικά τα οποία αυτή τη στιγμή διενεργούνται σε δημόσια νοσοκομεία είναι περιστατικά που δεν θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο ιδιωτικό σύστημα. Αυτό δεν είναι ευχάριστο αλλά έτσι γίνεται.

Και σίγουρα εκεί δεν υπάρχει αυτή η προσωπική σχέση γιατρού και ασθενούς με αποτέλεσμα να γίνονται όλα πιο δύσκολα. Δηλαδή ποιος θα εξηγήσει για παράδειγμα στο περιβάλλον γιατί αυτή η γυναίκα δεν θα μπορέσει να θηλάσει το παιδί της; Αυτό πρέπει κάπως να μπορεί να βγει κάποιος και να πει ότι “ξέρεις είπα εγώ να μην θηλάζει γιατί έτσι”; Πρέπει να το δεις πώς θα το εξηγήσεις και πώς θα τους βοηθήσεις.

– Ποιοι είναι οι επιπλέον κίνδυνοι που υπάρχουν πέρα από την κάθετη μετάδοση που μου είπατε για μία ανοσοκατεσταλμένη γυναίκα;

Οι ανοσοκατεσταλμένες οροθετικές έγκυες γυναίκες έχουν διάφορες πιθανές εκδοχές επιπλοκών στην πορεία της εγκυμοσύνης, όπως έχουν και κάποια άλλα θετικά σημεία που άπτονται της ιατρικής καθημερινότητας. Κυρίως πρέπει να προσέχουμε τις γυναίκες αυτές είναι πιο πιθανόν να έχουν συνυπάρχουσες λοιμώξεις. Και γενικά ένας άνθρωπος που έχει ένα περιβάλλον ανοσοποιητικού το οποίο δεν δουλεύει καλά, όπως καταλαβαίνετε δεν έχει την αντοχή για να αντεπεξέλθει σε διάφορα προβλήματα τα οποία μπορεί να προκύψουν. Μπορεί να προκύψει λοιπόν ένα μωρό το οποίο δεν μεγαλώνει καλά στην κοιλιά της μητέρας ή μία ίωση μπορεί να προσβάλλει την έγκυο οροθετική γυναίκα κι εκείνη να μην ανταπεξέλθει τόσο καλά όσο μία μη οροθετική γυναίκα. Και άλλα πολλά.

– Είναι, λοιπόν, απαραίτητη η σωστή παρακολούθηση της εγκυμοσύνης της, δεν είναι κάποια πολυτέλεια;

Δεν είναι καθόλου πολυτέλεια. Είναι κάτι το οποίο θα πρέπει να γίνεται πολύ σοβαρά, από ανθρώπους που είναι εξοικειωμένοι (δεν θα έλεγα ειδικοί) με το πρόβλημα αυτό. Θα πρέπει να παρακολουθείται ανά τρίμηνο το ιικό φορτίο της γυναίκας, θα πρέπει να παρακολουθούνται τα CD4, τα κύτταρα αυτά του ανοσοποιητικού τα οποία είναι υπεύθυνα για την προστασία της, θα πρέπει να έχει και έναν ευρύτερο σωστό, καθημερινό έλεγχο.