Μαρία Πρωτόπαππα: «Η τέχνη είναι τρόπος αντίδρασης»

ΛΙΑ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ
15 ΔΕΚ 2025

Η Μαρία Πρωτόπαππα δεν χρειάζεται συστάσεις. Η ηθοποιός που έχει μακρά πορεία στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση τα τελευταία χρόνια καταθέτει γενναία και σταθερά και τις σκηνοθετικές της προτάσεις. Ο φετινός χειμώνας τη βρίσκει να κατεβαίνει για μία ακόμα φορά τα σκαλιά του Υπογείου του Θεάτρου Τέχνης Κάρολου Κουν, εκεί όπου υπήρξε σπουδάστρια, ηθοποιός, διδάσκουσα και σκηνοθέτρια και στο παρελθόν. Φέτος σκηνοθετεί τη Γέρμα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, ένα εμβληματικό έργο που μιλά, μεταξύ άλλων, για την αυτοδιάθεση, την τρομακτική έλλειψή της, τη δύναμη των «πρέπει» και την απόγνωση που γεννά η ματαίωση.

Η Μαρία Πρωτόπαππα δηλώνει ηθοποιός που «ακόμα μαθαίνει» και μάλλον δεν θα πάψει ποτέ να μαθαίνει όσο κοιτάζει με περιέργεια τη ζωή. Η ίδια αυτή περιέργεια μάλλον την οδηγεί και να απολαμβάνει ό,τι κάνει. Εγώ απολαμβάνω κάθε φορά που έχω την ευκαιρία να της θέτω τις ερωτήσεις μου και να της λέω ότι ήταν ανάμεσα στις ηθοποιούς της πρώτης παράστασης που είδα στη ζωή μου. Ήταν στο Θέατρο Τέχνης, το καλλιτεχνικό της σπίτι και τον φετινό χειμώνα.

Με τη Μαρία Πρωτόπαππα μιλήσαμε για τις κοινωνικές πιέσεις, τις υποχωρήσεις και τους συμβιβασμούς που απαιτεί πάντα από τους ανθρώπους η ζωή, για την τέχνη που γίνεται τόπος και τρόπος αντίστασης στα έμφυλα στερεότυπα, το δίλημμα μεταξύ ασφάλειας και επιθυμίας και πώς λειτούργησε στη δική της ζωή και φυσικά το Θέατρο Τέχνης και τη Γέρμα που όχι απλά σκηνοθετεί αλλά και θα ενσαρκώσει στη σκηνή. Ακολουθεί η συζήτησή μας.

– Η πρώτη παράσταση που είδα στη ζωή μου ήταν σε σκηνοθεσία Μίμη Κουγιουμτζή κι εσείς παίζατε σε αυτή (Ο Μικρός Πρίγκιπας). Τώρα σκηνοθετείτε μία παράσταση που αφιερώνεται στη μνήμη του. Τι σημαίνει για εσάς το Θέατρο Τέχνης και οι σημαντικές μορφές του;

Περνούν τα χρόνια, όπως και τα νιάτα και οι καιροί αλλάζουν και ίδιοι μένουν με έναν τρόπο. Μέσα στο Θέατρο Τέχνης γεννήθηκαν φιλίες, δεσμοί, και για μένα μια, ας το πω έτσι, επίσημη αρχή της διαδρομής μου στον χώρο του θεάτρου που τόσο τον λαχταρούσα.

Ο Μίμης Κουγιουμτζής ήταν ο ένας από τους 2 δασκάλους μας, είχε τον δικό του τρόπο, τον παιχνιδιάρικο, τον φιλικό και άνετο και του χρωστάω και εγώ πολλά, όπως και στον Γιώργο Λαζάνη. Τους χρωστάω την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν, την υπομονή τους, την αυστηρότητά τους και την αγάπη τους. Μου στάθηκαν προστατεύοντάς με.

Η επιλογή του έργου και η πρόταση για τη Γέρμα και την αφιέρωση στον Μίμη ήρθε από τη Μαριάννα Κάλμπαρη και την ευχαριστώ για αυτό. Τα τελευταία χρόνια συνεργαζόμαστε στο Υπόγειο.

Ρούλα Ρέβη

– Ποιες είναι οι πρώτες σας αναμνήσεις από το Υπόγειο;

Οι πρώτες παραστάσεις που παρακολούθησα εκεί ως παιδί ήταν φοβερά επιδραστικές και ήξερα πως εκεί ήθελα να είμαι, εκεί ήθελα να συναντήσω αρχικά την δουλειά μου. Έγινε στόχος μοναδικός και το όραμά μου έγινε με τα χρόνια και με κόπο μία πραγματικότητα.

Θυμάμαι την ταμπέλα επί της Σταδίου που κοιτούσα όσο περπατούσα στο απέναντι πεζοδρόμιο, ώσπου να μην την διακρίνω πια, σαν έναν στόχο αναπόφευκτο, σαν άγκυρα. Θυμάμαι την Γεωργία Σιδέρη και κάποιους μεγαλύτερους μαθητές που μας ενθάρρυναν την ημέρα των εισαγωγικών εξετάσεων με τρομερή στοργή. Θυμάμαι το τρέμουλο, την ανασφάλεια, το πείσμα.

– Αρχίσατε να σκηνοθετείτε τα τελευταία χρόνια. Ήταν επιθυμία που σας γεννήθηκε σιγά σιγά ως ηθοποιός; Φέρει περισσότερο ελευθερία ή ευθύνη αυτός ο ρόλος;

Στη σκηνοθεσία έχεις μεγαλύτερη ελευθερία ως προς τη δραματουργία που με ενδιαφέρει πολύ όπως και η γλώσσα. Πέραν αυτού η ελευθερία είναι περιορισμένη και για τον ηθοποιό και για τον σκηνοθέτη, αλλά έτσι είναι, το παίρνεις απόφαση και φτιάχνεις με τα υλικά που έχεις, το καλύτερο που μπορείς, δίνοντας τον καλύτερο εαυτό σου, όταν τον βρίσκεις. Οι συνθήκες παραγωγής, ο ελάχιστος χρόνος, οι διαθεσιμότητες, ο συνδυασμός και η συνεργατικότητα των συντελεστών, τα χρήματα, ο χώρος, ακόμα και η ιστορική συνθήκη διαμορφώνουν το τελικό αποτέλεσμα. Η ελευθερία μειώνεται λόγω κόστους σε χρόνο και χρήμα. Έτσι και το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα επηρεάζεται, ειδικά όσο μειώνεται η κρατική υποστήριξη στην τέχνη.

Μαρία Πρωτόπαππα: «Δύσκολα δοκιμάζεις, δύσκολα ρισκάρεις, σπανίως προλαβαίνεις να συνεννοηθείς ως σκηνοθέτης. Τα αυτά ισχύουν και όταν εργάζεσαι ως ηθοποιός. Ψάχνεις να βρεις την ελάχιστη ελευθερία και την αξιοποιείς».

– Γιατί επιλέξατε να σκηνοθετήσετε και να πρωταγωνιστήσετε στη «Γέρμα»;

Είχα την πρόταση από τη Μαριάννα Κάλμπαρη και το Θέατρο Τέχνης και για τα 2 και άδραξα την ευκαιρία για να βρίσκομαι σε ζεστά, φιλόξενα, αγαπημένα ύδατα συνεχίζοντας την έρευνά μου πάνω στον Λόρκα και το έργο του. Έχει μεγάλο πλούτο και τεράστια δυσκολία να τον αντιληφθείς , να μπεις στον κόσμο του, να τον αποκωδικοποιήσεις, πόσο μάλλον να βρεις τον τρόπο να αποδώσεις την πολυπλοκότητά του. Τον ξανασυναντώ με λαχτάρα.

– Γέρμα, Ανδρομάχη, Αντιγόνη: εντοπίζετε κάποιο κοινό στις εμβληματικές ηρωίδες που αποτελούν κεντρικά πρόσωπα των έργων που σκηνοθετείτε; Τι είναι αυτό που σας γοητεύει σε εκείνες;

Οι ηρωίδες αυτές υπερασπίζονται με εμμονή και ανυπέρβλητη πίστη την αλήθεια τους. Κυνηγούν κάτι χαμένο χωρίς να εγκαταλείπουν. Κρατάνε την ακεραιότητά τους, ακούν το ένστικτό τους και παρά τον φόβο, την αγωνία, την ανασφάλεια υψώνουν την φωνή τους. Σε εκείνες με γοητεύει ο Λόρκα, ο Ευριπίδης, ο Ανούιγ και οι κρυμμένοι κόσμοι τους.

– Από το 1934 που γράφτηκε το έργο μέχρι σήμερα, έχουν περάσει 91 χρόνια. Σας φαίνεται κι εσάς αργή η πρόοδος στο πώς αντιμετωπίζονται οι γυναίκες και οι επιλογές της σε σχέση με τη μητρότητα ή είμαι μόνο εγώ;

Εάν σκεφτούμε πόσα χρόνια έχει μείνει παγιδευμένη η γυναίκα και πόσους αιώνες υποφέρει, η κίνηση που παρατηρείται είναι σημαντική. Έχουν γίνει, βέβαια, πολλά πισωγυρίσματα, αλλά αυτό το κάνει ο φόβος και η συντήρηση της κοινωνίας. Ακόμα μιλάμε για τη θέση της γυναίκας, λες και είναι αποκομμένη από το κοινωνικό γίγνεσθαι, λες και από τα στερεότυπα δεν καταπιέζεται και ο άντρας, δεν επηρεάζεται η ποιότητα της ζωής του, των σχέσεών του, λες και δεν παίζει ρόλο στην πνευματική του ισορροπία η δυσμενής θέση της συζύγου, μητέρας, φίλης, συνεργάτιδάς του. Είμαστε συνδεδεμένοι. Όταν κάποιος πάσχει, όλοι πάσχουν .

Μαρία Πρωτόπαππα: «Οι επιλογές σε σχέση με τη μητρότητα είναι τεράστιο κεφάλαιο, εξαιρετικά σοβαρό για να το θίξει κανείς επιπόλαια. Είναι πολιτικό και υπαρξιακό θέμα. Θα πρέπει κανείς να ξεκινήσει με το ερώτημα: τι σημαίνει επιλογή;»

– Εσείς πότε συνειδητοποιήσατε ότι τέτοιου είδους πιέσεις και κριτική σε σχέση με τις επιλογές και τη ζωή μιας γυναίκας ήταν για πάρα πολύ καιρό εντελώς κανονικοποιήμενες;

Από πολύ μικρή, είχα όμως συμμάχους καλούς την οικογένειά μου και δασκάλους με δυνατό μυαλό.

– Ως γυναίκα πόσο συχνά σας ασκήθηκε πίεση να «εκπληρώσετε» επιθυμίες που δεν ήταν δικές σας, αλλά κοινωνικά επιβεβλημένες; Να θυσιάσετε ενδεχομένως θέλω σας επειδή δεν ήταν κοινωνικά αποδεκτά;

Ποιος άνθρωπος το έχει αποφύγει αυτό που λέτε; Όλη μας η ζωή είναι γεμάτη πιέσεις, υποχωρήσεις, συμβιβασμούς αλλά και αγώνα ενάντια στον περιορισμό της ελευθερίας.

– Είναι η τέχνη ένας τρόπος αντίδρασης στα έμφυλα στερεότυπα;

Η Τέχνη είναι ένας τρόπος αντίδρασης. Ένας τόπος κατανόησης. Και μοιράσματος. Τα στερεότυπα παντός είδους βάζουν μία «τάξη» στα ανθρώπινα, περιορίζουν το χάος, τον τρόμο στον άγνωστο εαυτό. Όσο, όμως, δεν είναι φιλικά προς τη ζωή, χρειάζονται ψύχραιμη επανεξέταση, με θάρρος. Η Τέχνη δεν είναι γιατρός, είναι καθρέφτης, είναι συζήτηση με την ανθρώπινη εμπειρία, συχνά προβλέπει. Είναι ο κόσμος όπου η φαντασία επιτρέπει να συναισθανόμαστε την διαφορετικότητα και να την μετατρέπουμε σε οικειότητα.

Ρούλα Ρέβη

– Στην τέχνη ακολουθούσατε πάντα τα δικά σας θέλω ανεξάρτητα από τις προσδοκίες των άλλων ή αυτό είναι κάτι που κατακτήσατε στην πορεία;

Πώς θα ήταν δυνατόν να ακολουθώ πάντα την επιθυμία μου; Μόνο σε ένα πολύ προνομιούχο και πολύ μοναχικό σύμπαν θα μπορούσε να γίνει αυτό. Οι προσδοκίες των άλλων είναι πάντα μέσα στο παιχνίδι, γιατί στην δουλειά αυτή χρειάζεται συνεργασία, αποδοχή, αντίσταση, σύνθεση, υποχώρηση, επιμονή, όπως σε όλες τις δουλειές.

– Στο δίλημμα μεταξύ ασφάλειας και επιθυμίας που είναι αυτό που βασανίζει τη Γέρμα, εσείς τι επιλέγετε συχνότερα;

Στις προσωπικές μου σχέσεις νομίζω την επιθυμία. Σε όλα τα άλλα προσπαθώ την ισορροπία.

– Έχοντας υπηρετήσει την τέχνη ως ηθοποιός, σκηνοθέτρια αλλά και καθηγήτρια, ποια ιδιότητα απολαμβάνετε περισσότερο και γιατί;

Είμαι ηθοποιός και ακόμα μαθαίνω και ακόμα με ενδιαφέρει να εξελίσσομαι, δεν βαριέμαι. Η σχέση, όμως, με τη νέα γενιά είναι συγκινητική, ανανεωτική και πολύτιμη. Η σκηνοθεσία μου αφήνει μια πιο ιδιωτική σχέση με τους συγγραφείς μεγαλύτερης άνεσης και ελευθερίας. Άρα, επειδή μιλάω για σχέσεις και όχι ιδιότητες, θα σας απαντήσω πως απολαμβάνω ό,τι κάνω.

Ρούλα Ρέβη, Artwork Γιάννης Σταματόπουλος

Info: Γέρμα- Η ανεκπλήρωτη, από 19 Δεκεμβρίου 2025 στο Θέατρο Τέχνης Κάρολου Κουν- Υπόγειο

Η Μαρία Πρωτόπαππα επιστρέφει στο ιστορικό Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν, για να σκηνοθετήσει και να ενσαρκώσει τη θρυλική Γέρμα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. Μαζί της επί σκηνής ένας σπουδαίος θίασος: ο Γιάννος Περλέγκας με τον οποίο συνυπογράφουν και τη δραματουργική επεξεργασία, ο Σίμος Κακάλας που συναντιούνται πρώτη φορά σκηνικά, η Ηλέκτρα Μπαρούτα που βρίσκονται ξανά μετά την Αντιγόνη του Ανούιγ και ο Νώντας Δαμόπουλος, μια συνεργασία που συνεχίζεται μετά την επιτυχημένη Ανδρομάχη.