Hate Trackers GR, γιατί τα μικρά παιδιά αναπαράγουν τη ρητορική μίσους ως κανονικότητα;
- 18 ΙΟΥΝ 2025
Δεν είχα ιδέα ότι η 18η Ιουνίου έχει ανακηρυχθεί Διεθνής Ημέρα Καταπολέμησης της Ρητορικής Μίσους, το έμαθα πρόσφατα. Γνώριζα όμως πόσο σεξιστικά, ρατσιστικά, κακοποιητικά είναι τα social media, όχι από τη φύση τους αλλά από τη χρήση τους. Ένα απλό παράδειγμα από τη ζωή (μου) βγαλμένο: πήγα στο Athens Pride και πόσταρα μια φωτογραφία με μια φίλη μου κρατώντας τις βεντάλιες στα χρώματα του Pride κι ένας εντελώς άγνωστος άνδρας θεώρησε πρέπον να μοιραστεί το σεξιστικό κι ομοφοβικό σχόλιο του. Αποφάσισα να ρωτήσω τη Σοφία Κουδούνη, διαχειρίστρια των Hate Trackers Greece, γιατι τα φαινόμενα ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο πληθαίνουν, με την υποκίνηση σε πράξεις λεκτικής ή σωματικής βίας να εξαπλώνεται στην εποχή μας ραγδαία, ιδίως στις νεαρές ηλικίες.
– Τι είναι οι Hate Trackers;
Οι Hate Trackers GR είναι μια ομάδα νέων που συστάθηκε από το ΚΜΟΠ – Κέντρο Κοινωνικής Δράσης και Καινοτομίας, με στόχο να καταπολεμήσει τη διαδικτυακή ρητορική μίσους στην Ελλάδα. Η ομάδα αποτελεί μέρος της ομώνυμης ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας Hate Trackers, η οποία υλοποιείται ταυτόχρονα στην Ιταλία, την Ισπανία και την Κύπρο. Γι’ αυτό μην απορήσετε αν ψάχνοντας “Hate Trackers” στο διαδίκτυο και στα social media βρείτε παραπάνω από μία ομάδες. Αυτό συμβαίνει γιατί λειτουργούμε σαν δίκτυο τοπικών ομάδων νέων που πραγματοποιούν δράσεις, οι οποίες ανταποκρίνονται στο πλαίσιο και τις ανάγκες της χώρας και της τοπικής τους κοινωνίας.
Η ομάδα Hate Trackers GR, λοιπόν, ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του 2024 κι έκτοτε εκτός από τη δημιουργία και διαχείριση του λογαριασμού στο Instagram, έχουμε πραγματοποιήσει δια ζώσης εκπαιδεύσεις σε σχολεία της Αττικής, έχουμε πραγματοποιήσει μια εξαιρετική συνεργασία με τον λογαριασμό @themediaowl κι έχουμε εκπροσωπήσει την ομάδα στο Διεθνές Συνέδριο του North- South Centre του Συμβουλίου της Ευρώπης με θέμα: «Ψηφιακή ανθεκτικότητα: Στρατηγικές της νεολαίας κατά των ρατσιστικών και ξενοφοβικών ενεργειών μέσω υπολογιστικών συστημάτων».
Συνολικά, εκπαιδεύσαμε 207 νεαρά άτομα από τα οποία τα 176 ήταν μαθητές και μαθήτριες γυμνασίων της Αττικής, ενώ στις εκδηλώσεις που πραγματοποιήσαμε για το κοινό συμμετείχαν 136 άτομα όλων των ηλικιών. Αλλά εκτός από όλα τα παραπάνω, στην ουσία της η ομάδα των Hate Trackers GR είναι μία προσπάθεια να μιλήσουμε για τη ρητορική μίσους σε μία εποχή που αυτή τείνει να κανονικοποιηθεί σε επικίνδυνο βαθμό, απειλώντας τον κοινωνικό ιστό και την ευημερία των ατόμων που τη δέχονται.
– Θα μου δώσετε μερικά παραδείγματα ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο;
Μέσα από τον λογαριασμό μας στο Instagram αποφασίσαμε να προσεγγίσουμε τη ρητορική μίσους όσο πιο συνολικά γίνεται. Έτσι, τα posts μας έχουν από τη μία εκπαιδευτικό χαρακτήρα για το ευρύ κοινό που μπορεί να ξέρει ή να μην ξέρει τι είναι η ρητορική μίσους, αλλά εξίσου σημαντικό για εμάς ήταν να γίνει και μία καταγραφή συγκεκριμένων περιστατικών ρητορικής μίσους στη δημόσια σφαίρα, είτε online είτε offline.
iStock
Ιδιαίτερα το τελευταίο ήταν πολύ σημαντικό για εμάς για διαφορετικούς λόγους. Από τη μία, όταν προκύπτει ένα περιστατικό ρητορικής μίσους και βρίσκεται στην επικαιρότητα, το συζητάμε, μας επηρεάζει και ίσως να μας διαμορφώνει, έστω προσωρινά, αλλά μετά από λίγο το ξεχνάμε και προχωράμε παρακάτω. Όχι άδικα, όταν σκεφτεί κανείς πόσα τέτοια περιστατικά προκύπτουν καθημερινά. Αυτό που μας ενδιέφερε είναι να υπάρχουν καταχωρημένα περιστατικά ρητορικής μίσους που να καλύπτουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο εύρος περιπτώσεων αναφορικά με το ποιος είναι ο θύτης και ποιο το θύμα και γιατί αυτό το περιστατικό αποτελεί ρητορική μίσους.
Γιατί ακόμα μια τεράστια παρανόηση, σκόπιμη ή μη, είναι η σύγχυση μεταξύ της ρητορικής μίσους και της ελευθερίας του λόγου. Οπότε, εμείς αναδεικνύουμε το περιστατικό, το κατονομάζουμε ως ρητορική μίσους και εξηγούμε πού βασίζουμε αυτόν τον ισχυρισμό. Στο ελληνικό πλαίσιο, και όχι μόνο, η ρητορική μίσους είναι εδώ και αρκετό καιρό ιδιαίτερα διαδεδομένη και ενισχύεται όλο και περισσότερο.
«Παλιότερα βλέπαμε πιο πολύ το κομμάτι της ανωνυμίας, ότι πολλοί χρήστες και χρήστριες, μπορεί να κρύβονταν πίσω από προφίλ με ψευδώνυμα, αλλά πλέον, βλέποντας ότι οι προσβολές και το μίσος είναι απονομιμοποιημένα σε μεγάλο βαθμό στα mainstream media, δεν νιώθουν αυτή την ανάγκη».
Η ρητορική μίσους στο διαδίκτυο πλήττει συχνά και απλούς χρήστες/τριες αλλά όσο πιο μεγάλη προβολή και αναγνωρισιμότητα έχει κάποιο πρόσωπο, τόσο η ένταση και ο αριθμός των σχολίων τείνουν να αυξάνονται. Συνεπώς, συχνά βλέπουμε και επώνυμα θύματα, τα οποία μπορεί να στοχοποιηθούν για στοιχεία της ταυτότητάς τους, από τη φυλή, το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την καταγωγή μέχρι την θρησκεία και την ηλικία τους. Από γυναίκες που μιλάνε για την έμφυλη βία και καταλήγουν να παρενοχλούνται και να απειλούνται ακριβώς με αυτό το οποίο καταγγέλλουν μέχρι άτομα με μεταναστευτικό υπόβαθρο που όταν τολμήσουν και μιλήσουν για τον ρατσισμό που υφίστανται, η αντίδραση είναι πληθώρα σχολίων που, στην καλύτερη περίπτωση, τα παροτρύνουν να «γυρίσουν στη χώρα τους».
– Τι ανακάλυψαν οι Hate Trackers Greece στα ελληνικά social media; Ποια ομάδα λαμβάνει τα περισσότερα hate comments;
Αυτό που γίνεται σχετικά εύκολα αντιληπτό με μία περιήγηση στα ελληνικά social media είναι μία πόλωση και μία ραγδαία κλιμάκωση στα σχόλια μεταξύ χρηστών και χρηστριών. Αυτό που εννοώ είναι πως συνήθως εκλείπει η ψυχραιμία και υπάρχει μία ένταση που καραδοκεί και εκδηλώνεται μεταξύ αγνώστων και που πολύ συχνά καταλήγει σε εκφορά ρητορικής μίσους. Στην ομάδα των Hate Trackers έχουμε προσπαθήσει να εντοπίσουμε διαφορετικούς τύπους αντιδράσεων στη διαδικτυακή ρητορική μίσους, ώστε να δούμε, ως εξωτερικοί παρατηρητές, αν κάποια ανάμεσά τους είναι πιο αποτελεσματική.
Καταρχάς, οι συνηθέστεροι τύποι αντιδράσεων είναι η παθητική, με την οποία το άτομο που δέχεται την επίθεση την αγνοεί, δεν απαντά και ίσως σε κάποιες περιπτώσεις να προχωρήσει σε αναφορά του σχολίου στην πλατφόρμα. Η δεύτερη είναι η επιθετική, η οποία περιλαμβάνει μία συναισθηματικά φορτισμένη αντίδραση με χρήση χιούμορ ή ειρωνείας αλλά και ρητορικής μίσους και τέλος, η διεκδικητική, κατά την οποία η αντίδραση στη ρητορική μίσους γίνεται μέσω της προσπάθειας απάντησης με επιχειρήματα αλλά και, σε βαριές περιπτώσεις, η καταγγελία στις αρμόδιες Αρχές (Αστυνομία, Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος).
Φυσικά, ο τρόπος που αντιδράμε είναι άμεσα συνυφασμένος με την ανθεκτικότητα του χαρακτήρα μας, την αυτοπεποίθηση και το κατά πόσο γνωρίζουμε πού πρέπει να απευθυνθούμε για να καταγγείλουμε περιστατικά ρητορικής μίσους. Ωστόσο, άσχετα με το κατά πόσο και αν θέλουμε να εκτεθούμε, η αναφορά στους διαχειριστές της ομάδας ή πλατφόρμας όπου έχει λάβει χώρα το περιστατικό είναι ένα σημαντικό και ασφαλές πρώτο βήμα. Μπορεί να μοιάζει με σταγόνα στον ωκεανό αλλά είναι ένα εργαλείο, που για όσο και όπου είναι ακόμα διαθέσιμο, μπορούμε να το χρησιμοποιούμε.
– Πώς μπορούν να μας βοηθήσουν οι hate trackers στην αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους;
Αρχικά, ο πρώτος και βασικός στόχος των hate trackers είναι να προσπαθήσουμε να εκπαιδεύσουμε το ευρύ κοινό, στοχεύοντας και σε μικρότερες ηλικίες, σχετικά με το τι καθιστά ρητορική μίσους και πώς μπορούμε να δράσουμε για να την καταπολεμήσουμε.
Έχοντας αυτό ως βασικό μας στόχο, έχουμε αναπτύξει εκπαιδευτικό υλικό, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από εκπαιδευτικούς σε σχολεία, από εκπαιδευτές/τριες νέων αλλά και γονείς, ώστε να διευκολύνει τη διάχυση της πληροφορίας με απλό και ενδιαφέροντα τρόπο. Ανάμεσα σε αυτά, είναι και 2 διαδραστικά σενάρια, από τα οποία το ένα απευθύνεται σε μαθητές γυμνασίου και λυκείου και το άλλο σε ενήλικα άτομα. Μέσω αυτών των διαδραστικών σεναρίων, τα άτομα μπαίνουν στη θέση του/της παρατηρητή/τριας περιστατικών ρητορικής μίσους με θύματα άτομα λόγω διαφορετικών ταυτοτικών τους στοιχείων και καλούνται να επιλέξουν πώς θα αντιδρούσαν, ενώ η πλατφόρμα τους δίνει ανατροφοδότηση σχετικά με τις απαντήσεις που έδωσαν.
Τέλος, έχουμε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε εκπαιδεύσεις μέσω μη-τυπικής μάθησης σε σχολεία και ομάδες νέων σχετικά με την αναγνώριση και την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους. Ας μην ξεχνάμε γενικά ότι το διαδίκτυο και η τεχνολογία γενικότερα, όπως και η τεχνητή νοημοσύνη, είναι απλά τα μέσα. Σημασία έχει πώς εμείς αξιοποιούμε αυτά τα μέσα, για να εκπαιδευτούμε και να υποστηρίξουμε τους γύρω μας ή για να υποτιμήσουμε και να προσβάλλουμε κάποιο άλλο άτομο για κάτι που είναι στοιχείο του εαυτού του;
– Πόσο ασφαλή είναι τα μικρά παιδιά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από το #hate speech;
Τα μικρά παιδιά δυστυχώς εκτίθενται από πολύ νωρίς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και περνούν πολύ χρόνο σε αυτά, χωρίς να τους έχει εξηγήσει κανείς πώς λειτουργούν ή με τι μπορεί να έρθουν αντιμέτωπα. Όπως και με τις περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού, με τον οποίο το ΚΜΟΠ ασχολείται καθημερινά από το 2015 μέσω της πρωτοβουλίας Live Without Bullying, έτσι και με τη ρητορική μίσους τα παιδιά τη βιώνουν και την αναπαράγουν ως σχεδόν μία κανονικότητα πλέον.
Τα ερεθίσματα που λαμβάνουν τα παιδιά είναι τόσα πολλά κι όσο οι ενήλικες είναι απόντες ή απρόθυμοι να συζητήσουν μαζί τους και να τους εξηγήσουν κάποια βασικά πράγματα σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ενσυναίσθηση και την αλληλεγγύη, η κατάσταση μόνο θα επιδεινώνεται. Μεταφέροντας την εμπειρία μου από τις εκπαιδεύσεις που πραγματοποιήσαμε σε γυμνάσια της Αττικής μέσα στο 2024 και 2025, οι μαθητές και οι μαθήτριες γνώριζαν ήδη αρκετά πράγματα σχετικά με το τι είναι ρητορική μίσους και ποιες ομάδες τη δέχονται αλλά ήρθαμε αρκετές φορές αντιμέτωποι/ες με περιπτώσεις όπου τα παιδιά δικαιολογούσαν την εκφορά ρητορικής μίσους, ιδιαίτερα προς ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και αυτό συνέβαινε κυρίως από τα αγόρια του εκάστοτε γκρουπ.
Φυσικά, πρέπει να επαναλάβω ότι αυτή είναι η εμπειρία που είχαμε έχοντας πραγματοποιήσει έναν συγκεκριμένο αριθμό εκπαιδεύσεων σε σχολεία, οπότε δεν μπορούμε να γενικεύουμε. Ωστόσο, το δείγμα ήταν αρκετά σημαντικό για να μην αναφερθεί. Σε πιο θετικό τόνο, είδαμε επίσης ότι τα παιδιά συμμετείχαν ενεργά και με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον στις εκπαιδεύσεις και δεν δίστασαν να μοιραστούν και δικές τους εμπειρίες. Αυτό αποδεικνύει ότι τα παιδιά θέλουν να μοιραστούν και να μιλήσουν για όσα βιώνουν εντός και εκτός διαδικτύου αλλά συχνά τείνουμε να μην δημιουργούμε τον χώρο για κάτι τέτοιο και να μιλάμε εκ μέρους τους, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψιν τι νιώθουν και πιστεύουν τα ίδια.
– Μπορώ εγώ ως μονάδα να καταπολεμήσω τη ρητορική μίσους;
Σπάνια λειτουργούμε σε μονάδες γενικότερα οπότε δεν θα ήταν ειλικρινές ή ρεαλιστικό να πω ότι γίνεται ή ότι είναι εύκολο να καταπολεμήσει κάποιος/α μόνος/η του/της τη ρητορική μίσους. Ως μονάδες αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι μικρά συνειδητά βήματα μέσα στην καθημερινότητά μας, στη δουλειά και στους κύκλους που ήδη βρισκόμαστε, να συζητάμε και να αμφισβητούμε πράγματα που μας φαίνονται λάθος ή επιβλαβή για άλλα άτομα γύρω μας.
iStock
Πάντα με γνώμονα την προσωπική μας ασφάλεια και ψυχική υγεία πρώτα, πρέπει να ενημερωνόμαστε, να εκπαιδευόμαστε, να μιλάμε, να συζητάμε αλλά και να ακούμε τους γύρω μας. Σαν 2ο βήμα κι εφόσον μας ενδιαφέρει να αποκτήσουμε ενεργό ρόλο στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους, μπορούμε να ψάξουμε για πρωτοβουλίες όπως το Hate Trackers GR και να γίνουμε μέρος μιας μικρότερης ή μεγαλύτερης ομάδας, που μοιράζεται και υποστηρίζει τα ίδια πιστεύω με εμάς, ώστε να πολλαπλασιάσουμε το κίνητρο μέσα μας και τον αντίκτυπο γύρω μας.
Ταυτόχρονα, μπορούμε να αξιοποιούμε τα υπάρχοντα μέσα αντιμετώπισης της ρητορικής του μίσους στο διαδίκτυο, όπως τα κουμπιά αναφοράς και αποκλεισμού, αλλά και να ενημερώνουμε τις νεότερες γενιές για τις λειτουργίες και τη σημασία χρήσης τους.
Info: Το ΚΜΟΠ – Κέντρο Κοινωνικής Δράσης και Καινοτομίας σας προσκαλεί σε μια διαδραστική, ενημερωτική εκδήλωση με τίτλο: «Ψευδείς Ειδήσεις, Παραπληροφόρηση και Ρητορική Μίσους στον Ψηφιακό Κόσμο», τη Δευτέρα 23 Ιουνίου 2025, από τις 15:00 έως τις 16:30.
