Μπορεί η σεξεργασία να είναι φεμινιστική;
- 2 ΙΟΥΝ 2025
Η ερώτηση μοιάζει με νάρκη στο τραπέζι του φεμινιστικού διαλόγου, αρκεί να την ακουμπήσεις και όλα τινάζονται στον αέρα. Κάπου ανάμεσα στους αγώνες για ισότητα και αυτοδιάθεση, οι φιγούρες των σεξεργατριών στέκονται αμήχανα: είναι σύμβολο χειραφέτησης ή θύματα του πατριαρχικού συστήματος; Κάποιες/οι τις αντιμετωπίζουν σαν την ενσάρκωση της εμπορευματοποίησης του γυναικείου σώματος. Άλλες/οι ως γυναίκες και θηλυκότητες που αξιώνουν τον έλεγχο της ζωής τους.
Μα αν ο φεμινισμός είναι η πεποίθηση ότι οι γυναίκες αξίζουν ελευθερία, αξιοπρέπεια και την εξουσία να λένε «όχι» ή «ναι» στα δικά τους σώματα, τότε γιατί στο τραπέζι του φεμινιστικού διαλόγου συχνά απορρίπτουν τόσο σθεναρά το «ναι» μιας σεξεργάτριας; Και γιατί η κοινωνία αρνείται να δει τη σεξεργασία ως εργασία, με τα ίδια δικαιώματα, τις ίδιες ανάγκες, την ίδια ανθρώπινη υπόσταση; Πού σταματά η εκμετάλλευση και πού αρχίζει η επιλογή; Ποια είναι τα όρια μεταξύ αυτοδιάθεσης και πατριαρχικής επιβολής; Και τελικά, ποιος έχει το δικαίωμα να απαντήσει στο ερώτημα: τι είναι φεμινιστικό και τι όχι; Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Εργατριών του Σεξ, κι από το μέρος που μας αναλογεί, επιχειρούμε να ρίξουμε μια ψύχραιμη ματιά στα παραπάνω ερωτήματα.
Ας ξεκινήσουμε όμως με τα βασικά: Σε τι αναφερόμαστε το 2025 με τον όρο σεξεργασία και τι τον διαχωρίζει από άλλες έννοιες όπως το trafficking; Σύμφωνα με την Άννα Κουρουπού, διευθύντρια του Κέντρου Ενδυνάμωσης Ατόμων που Εργάζονται στο Σεξ, Red Umbrella Athens:
«Ο όρος σεξεργασία στην Ελλάδα τουλάχιστον είναι αρκετά πρόσφατος και μάλιστα αφομοιώθηκε και εντάχθηκε πολύ γρήγορα και χωρίς αντιστάσεις στον δημόσιο και πολιτικό λόγο.
Ήταν και παραμένει μια σημαντική αξίωση από εμάς (Red Umbrella Athens) έτσι ώστε να αποστιγματιστεί από παλαιότερες κυρίαρχες λέξεις όπως ιερόδουλη, πόρνη, εκδιδόμενη κ.λπ., αλλά κυρίως για να αντιμετωπιστεί επιτέλους από την πολιτεία ως εργασία.
Η αναφορά στην εργασία στο σεξ σήμερα, έχει το ίδιο πρόσημο και περιεχόμενο από την απαρχή του επαγγέλματος.
«Σεξεργασία είναι η ελεύθερη βούληση να αξιοποιείς και να χρησιμοποιείς το σώμα σου προσφέροντας ερωτικές υπηρεσίες επί αμοιβή ή με οποιοδήποτε αντάλλαγμα θεωρεί το κάθε πρόσωπο προς όφελός του. Η σεξουαλική εκμετάλλευση από την άλλη, δεν έχει καμία απολύτως σχέση με εργασία και αυτοδιάθεση».
Η σεξουαλική εκμετάλλευση είναι μια ξεκάθαρα εγκληματική πρακτική, που δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχει μια τρομερά ανοδική πορεία, εξαναγκάζοντας κορίτσια, γυναίκες και παιδιά στην πορνεία με τραγικές και μοιραίες συνέπειες για τα θύματα».
Τι ισχύει στην Ελλάδα; Το «ανύπαρκτο» νομικό πλαίσιο και τα κοινωνικά ταμπού
iStock
Σύμφωνα με το Red Umbrella Athens: «Τα εργαζόμενα άτομα στο σεξ που ζουν στην Ελλάδα ανεξαρτήτως φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού ή θρησκείας και καταγωγής δεν αντιμετωπίζονται ως ισότιμοι πολίτες. Eίναι αδύνατο πρακτικά να εκδώσουν νόμιμη άδεια εργασίας και επομένως στερούνται βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Είναι αδύνατο να εκδώσουν άδεια εργασίας γιατί απαγορεύεται; Όχι, δεν απαγορεύεται.
Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία προβλέπεται η έκδοση πιστοποιητικού άσκησης επαγγέλματος επ’ αμοιβή εκδιδομένων προσώπων, η άδεια εγκατάστασης και χρήσης οικημάτων όπως και η πρόσληψη βοηθητικού προσωπικού. Όμως, τα κριτήρια και οι προϋποθέσεις είναι τόσο αυστηρές που καθιστούν πρακτικά αδύνατη την έκδοσή τους».
Τι πρέπει λοιπόν να καταλάβουμε ως κοινωνία για τους ανθρώπους που επιλέγουν την σεξεργασία;
«Το ζητούμενο είναι να κατανοήσει πως είναι μια κατάσταση, συνθήκη, δουλειά εντέλει που δικαιούται ή μάλλον πρέπει να δικαιούται ίσες υποχρεώσεις και δικαιώματα όπως συμβαίνει σε κάθε εργασιακό πλαίσιο σε μια δημοκρατική ευρωπαϊκή χώρα», μου λέει η Άννα Κουρουπού και συμπληρώνει:
«Η κοινωνία πρέπει να καταλάβει πως στο απόγειο του καπιταλισμού οι αξιώσεις στη σεξεργασία, είναι ίδιες με κάθε εργαζόμενο νόμιμα πρόσωπο».
Γιατί όμως η σεξεργασία παραμένει τόσο έντονα στιγματισμένη, ακόμα και σε πιο προοδευτικούς κύκλους; Σύμφωνα με την Άννα Κουρουπού, τα πάντα έχουν να κάνουν με προαιώνια ταμπού.
«Το ίδιο το σεξ παραμένει ταμπού ως δημόσια συζήτηση πολλές φορές και σε ιδιωτικές συνθήκες. Πόσο μάλλον η εργασία με αυτό.
Είναι κατάλοιπα περασμένων ηθικών κανόνων που λειτουργούν υποδόρια, ασυνείδητα πολλές φορές. Είναι οι αναφορές μας, ο τρόπος που γαλουχηθήκαμε και φυσικά τεράστιο ρόλο έπαιξε και συνεχίζει να το κάνει η εκκλησία και τα φερέφωνά της.
Είναι σχεδόν αδύνατο να απογαλακτιστούν οι κοινωνίες μετά από τόσους αιώνες ηθικοπλασίας που τις διαμόρφωσαν».
Η σεξεργασία ανά τον κόσμο
iStock
Ανοίγοντας το πλάνο από όσα συμβαίνουν στη χώρα μας, βρήκα το European Sex Workers’ Rights Alliance (ESWA). Ένα δίκτυο υπό την ηγεσία των εργαζομένων του σεξ για τα δικαιώματα των εργαζομένων του σεξ, που εκπροσωπεί περισσότερες από 100 οργανώσεις που ηγούνται ή συνεργάζονται με εργάτριες του σεξ σε 30 χώρες στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία,. Το συγκεκριμένο δίκτυο, υποστηρίζει την πλήρη αναγνώριση της σεξεργασίας ως εργασία και διεκδικεί την αποποινικοποίησή της, τονίζοντας την ανάγκη για σεβασμό στην αυτοδιάθεση, τη συναίνεση και τα εργασιακά δικαιώματα των σεξεργατριών.
Αντιτίθεται στη μισογυνία, τη στοχοποίηση των μεταναστριών και ΛΟΑΤΚΙ+ σεξεργατριών, καθώς και την εξίσωση της σεξεργασίας με την εμπορία ανθρώπων. Το δίκτυο τονίζει ότι η καταστολή αυξάνει την επισφάλεια και την έκθεση στη βία, ενώ η ενσωμάτωση των σεξεργατριών στο φεμινιστικό κίνημα εμπλουτίζει τον αγώνα για ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ανθρώπινα δικαιώματα.
Πώς αντιμετωπίζουν όμως τα διάφορα ρεύματα του φεμινισμού τη σεξεργασία
Μπορεί ήδη να υποψιάζεσαι ότι δεν μιλάμε για ένα θέμα «άσπρο- μαύρο». Οι απόψεις του φεμινισμού γύρω από τη σεξεργασία ποικίλλουν, ανάλογα με το ρεύμα ή την προσέγγιση που υιοθετείται:
Ριζοσπαστικός φεμινισμός
Ο ριζοσπαστικός φεμινισμός αντιμετωπίζει τη σεξεργασία και γενικά την αγορά του σεξ ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της γυναικείας υποταγής στο πατριαρχικό σύστημα. Η φημισμένη φεμινίστρια Andrea Rita Dworkin, υποστηρίζει πως η σεξουαλική υποταγή των γυναικών πρέπει να καταργηθεί για να επιτευχθεί η ισότητα των φύλων. Από αυτήν τη σκοπιά, η αγορά του σεξ είναι εγγενώς αντιφεμινιστική, καθώς μετατρέπει το γυναικείο σώμα σε εμπόρευμα.
Ριζοσπάστριες φεμινίστριες, υποστηρίζουν ότι η αγορά του σεξ καταρρίπτει τη διάκριση μεταξύ σεξουαλικής πράξης και εμπορικής παραγωγής, υπονομεύοντας έτσι την αυτονομία των γυναικών.
Οι ανισότητες εξουσίας μεταξύ εργαζόμενων και πελατών, η βία που βιώνουν οι σεξεργάτριες και η συνεχιζόμενη πατριαρχική ζήτηση για σεξουαλική εργασία καθιστούν τη συναίνεση συχνά αδύνατη ή αμφισβητήσιμη. Το όλο πλαίσιο λειτουργεί μέσα σε μια «ηθική» οικονομία, όπου αυτό που επιτρέπεται οικονομικά αντανακλά και διαμορφώνει κοινωνικές αντιλήψεις για την ατομική ελευθερία, σε βάρος της γυναικείας σεξουαλικής αυτονομίας.
Φιλελεύθερος φεμινισμός
Ο φιλελεύθερος φεμινισμός πιστεύει ότι οι δημοκρατίες της ελεύθερης αγοράς, μπορούν και πρέπει να θεσπίζουν νόμους που προστατεύουν τα ατομικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων και αυτών των γυναικών που εργάζονται στη σεξεργασία.
Η φιλόσοφος Martha Nussbaum υποστηρίζει ότι το πρόβλημα με τη σεξεργασία δεν είναι η ίδια η εργασία, αλλά η κοινωνική της στιγματοποίηση, η οποία προέρχεται από τον φόβο για τη γυναικεία σεξουαλική έκφραση.
Η νομιμοποίηση της σεξεργασίας, σύμφωνα με τους/τις φιλελεύθερους/ες φεμινιστές/ριες, προσφέρει περισσότερη προστασία στις εργαζόμενες, ασφαλέστερους χώρους εργασίας, και κρατικό έλεγχο για την αποφυγή εκμετάλλευσης.
Παρότι δεν υπάρχει ομοφωνία για το αν η σεξεργασία είναι «αξιοπρεπής» εργασία, υπάρχει γενική συμφωνία ότι η ποινικοποίηση βλάπτει τις ίδιες τις εργάτριες, ενώ η νομιμοποίηση τις ενδυναμώνει.
Στον πυρήνα του φιλελεύθερου φεμινισμού βρίσκεται το δικαίωμα της γυναίκας να αποφασίζει για το σώμα της και αυτό περιλαμβάνει και την επιλογή της σεξεργασίας.
Φεμινισμός της κυριαρχίας (Dominance Feminism)
Ο φεμινισμός της κυριαρχίας βλέπει τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές δομές ως θεμελιωδώς πατριαρχικές. Σε αυτό το πλαίσιο, η σεξεργασία είναι άλλη μία εκδήλωση της ανδρικής κυριαρχίας πάνω στις γυναίκες.
Εδώ, η αγορά του σεξ λειτουργεί με βάση την ανδρική σεξουαλική εξουσία, γεγονός που καθιστά τη σεξεργασία εγγενώς αντιφεμινιστική. Κατά την άποψη αυτή, όλες οι γυναίκες συμμετέχουν με κάποιον τρόπο –συμβολικό ή πραγματικό– σε μια «κατάσταση πορνείας», καθώς το σώμα και η σεξουαλικότητά τους αποτελεί μέσο μέσω του οποίου οι άνδρες νομοθετούν και διαπραγματεύονται εξουσία.
Η αγορά του σεξ, σύμφωνα με αυτή την οπτική, δεν μπορεί ποτέ να είναι ελεύθερη ή ισότιμη, καθώς δομείται πάνω σε ιστορικά και διαρθρωτικά πλαίσια ανισότητας. Η πορνεία και η πορνογραφία θεωρούνται οι πιο έντονες μορφές εκμετάλλευσης, ακριβώς επειδή παρουσιάζουν την ανδρική κυριαρχία ως επιθυμητή ή και «συναίνετη».
Μπορεί τελικά να είναι φεμινιστική η σεξεργασία;
iStock
Εν έτει 2025, μπορούμε να πούμε τελικά αν είναι ή όχι φεμινιστική η σεξεργασία; Σύμφωνα με την Άννα Κουρουπού περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή:
«Ζούμε και υπάρχουμε σε ελεύθερες κοινωνίες εξελισσόμενες καθώς η πληροφορία είναι απλόχερα μπροστά μας. Κατακτήθηκαν δικαιώματα, ελευθερίες, προνόμια, δυνατότητες που φάνταζαν ουτοπικές λίγα χρόνια πριν.
«Το να έχει το δικαίωμα και τη δυνατότητα μια γυναίκα ή θηλυκότητα να χρησιμοποιεί το ολόδικό της σώμα όπως αυτή θέλει και ορίζει, έχοντας το οποιοδήποτε κέρδος ή και κόστος αν θέλεις για μένα είναι η αποθέωση του φεμινισμού.
Η ίδια φροντίζει να μου υπογραμμίσει για ακόμα μια φορά πως μιλάμε για αυτοδιάθεση, επιλογή – έστω 2η ή 3η αλλά παραμένει επιλογή- και όχι για θύματα sex trafficking.
Όταν τη ρωτώ αν πιστεύει ότι η σεξεργασία μπορεί να συνυπάρξει με ένα φεμινιστικό όραμα για τη χειραφέτηση των γυναικών και των θηλυκοτήτων, μου απαντά ότι αυτό συμβαίνει ήδη στα πιο πρόσφατα κύματα του φεμινισμού.
«Και αυτό είναι κάτι που σηματοδοτεί πως τα αιτήματα εξελίσσονται, αναδιαμορφώνονται όπως οτιδήποτε αφορά την ανθρώπινη ύπαρξη και τη θέση της στην κοινωνία».
Τι απαντά η ίδια σε όσες φεμινίστριες υποστηρίζουν ότι η σεξεργασία δεν μπορεί ποτέ να είναι φεμινιστική, καθώς βασίζεται σε πατριαρχικές δομές εξουσίας;
«Όταν η φεμινιστική ιδεολογία ασκεί βάναυσα και άτεγκτα διαχωρισμούς και αποκλεισμούς παύει να θεωρείται και να είναι φεμινιστική».
«Δεν μπορεί να καλωσορίζει τους άντρες φεμινιστές ως συμμάχους και να κηρύττει έναν ανηλεή πόλεμο εξόντωσης των τρανς ανθρώπων και των σεξεργατριών με πρόσχημα πως κινδυνεύουν από αυτές.
Η ουσία – πάντα κατά την άποψη μου – κρύβεται ακριβώς σε αυτό που αναφέρατε. Στην πατριαρχία και την ανάγκη επιβίωσης αυτών των γυναικών, μέσα από αυτή. Θα ακουστεί ρηξικέλευθο, αλλά λειτουργεί κατά μια έννοια όπως το σύνδρομο της Στοκχόλμης. Δεν έχεις λόγο ύπαρξης χωρίς τον κακοποιητή σου».
