Πόσο σεξιστική είναι η ελληνική Δικαιοσύνη με τις επιζώσες βιασμού;
- 25 ΝΟΕ 2025
Η Κλειώ Παπαπαντολέων είναι δικηγόρος, έχει διατελέσει Πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ήταν συνήγορος κατηγορίας στην πρώτη δίκη του ελληνικού #MeToo, δικηγόρος της οικογένειας του Ζακ Κωστόπουλου. Ξέρει πολύ καλά τι συμβαίνει στις δικαστικές αίθουσες. Είναι μια νομικός που θεωρήσαμε εξαιρετικά σημαντικό να φιλοξενήσουμε στις 25 Νοεμβρίου, μια ημέρα αφιερωμένη στην ευαισθητοποίηση και την καταπολέμηση κάθε μορφής βίας κατά των γυναικών. Τη ρωτήσαμε τι συμβαίνει στις δικαστικές αίθουσες όταν μια γυναίκα αποφασίζει να καταγγείλει τον βιαστή της. Και γιατί οι επιζώσες βιασμού φοβούνται να καταγγείλουν τον βιαστή τους.
Με την Κλειώ Παπαπαντολέων μιλήσαμε για το έγκλημα του βιασμού που τις περισσότερες φορές συντελείται χωρίς μάρτυρες, καθιστώντας εξαιρετικά περίπλοκη την απόδειξή του. Η κοινή γνώμη πλάθει σενάρια για την αξιοπιστία του θύματος. Η ενοχοποίηση του θύματος βιασμού (victim blaming) εντάσσεται στην πατριαρχική αντίληψη ότι τα θύματα είναι με οποιονδήποτε τρόπο, υπεύθυνα για τις ενέργειες των παραβατών. Και το γεγονός ότι ο ρόλος των media είναι να κατανοήσει η κοινωνία μας ότι σημασία δεν έχει πού ήταν και τί έκανε το θύμα όταν κακοποιήθηκε, αλλά πως ο θύτης δεν σταμάτησε στο «όχι».
– Πόσα σεξουαλικά εγκλήματα στην Ελλάδα βγαίνουν από την αφάνεια και καταλήγουν σε δικαστικές αίθουσες;
Όλες οι επιστημονικές μελέτες σχετικά με τα σεξουαλικά εγκλήματα -όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς- θεωρούν ότι στις δικαστικές αίθουσες φτάνει μόνο μια μικρή μειοψηφία υποθέσεων, παρά την αλλαγή που έγινε με το metoo. Τα εγκλήματα αυτά σε μεγάλο βαθμό δηλαδή παραμένουν αόρατα, αχαρτογράφητα και άρα ατιμώρητα. Αυτό ακριβώς δείχνει και η δικηγορική εμπειρία.
– Οι επιζώσες βιασμού επανατραυματίζονται (και εξευτελίζονται) στα δικαστήρια με την ερώτηση «γιατί δεν μίλησες νωρίτερα;».; Είναι σεξιστική η δικαιοσύνη;
Η δικαιοσύνη, και κυρίως τα Μικτά Ορκωτά Δικαστήρια που δικάζουν τα εγκλήματα αυτά, είναι αντανάκλαση της κοινωνίας. Πράγματι, έχουν υπάρξει συμπεριφορές, για τις οποίες όλοι έχουμε διαβάσει στον Τύπο, που ήταν εξευτελιστικές για τα θύματα και ντροπιαστικές για τη δικαιοσύνη.
«Επιτρέψτε μου να πω, ότι πέραν του ότι είναι αντιδικονομικό και ανεπίτρεπτο να προσβάλλεις ή να διαπομπεύεις τον μάρτυρα, παρεμποδίζει και την ουσιαστική ανεύρεση της αλήθειας, την οποία αναζητά η ποινική δικαιοσύνη».
Ένα πρόσωπο το οποίο χλευάζεται συστηματικά και διαρκώς κατά την -πολύωρη συνήθως- εξέτασή του, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να μπορέσει να απαντήσει με συνεκτικότητα και πληρότητα, με αποτέλεσμα το δικαστήριο να χάνει ουσιαστικά ένα πολύτιμο αποδεικτικό μέσο.
Η προσωπική μου εμπειρία πάντως, τουλάχιστον μέχρι και σήμερα, έχει υπάρξει ιδιαίτερα θετική όσον αφορά την αντιμετώπιση των δικαστών προς τα θύματα, πράγμα το οποίο ήταν γι’ αυτά εξαιρετικά σημαντικό από κάθε άποψη. Η εξέταση ενός μάρτυρα οφείλει να γίνεται για τον έλεγχο της αξιοπιστίας του, την αλήθεια των λεγομένων του κλπ. και είναι οπωσδήποτε οδυνηρή για τα θύματα. Είναι όμως άλλο πράγμα μια δύσκολη εξέταση κι άλλο ο εξευτελισμός και η διαπόμπευση.
– Τι σημαίνει να διαρρεύσει η ταυτότητα μιας καταγγέλλουσας βιασμού ή απόπειρας βιασμού στα μίντια;
iStock
Η διαρροή της ταυτότητας ή/και της κατάθεσης του θύματος είναι καταστροφική. Καταστροφική για την ψυχολογία του προσώπου και ενίοτε καταστροφική για μια υπόθεση. Σε υπόθεση με μεγάλη δημοσιότητα που έχω χειριστεί, η διαρροή της ταυτότητας του θύματος στον τύπο, και μάλιστα η διαρροή αυτούσιας της κατάθεσής του, λειτούργησε απολύτως αποτρεπτικά για άλλα θύματα που ήταν έτοιμα να καταθέσουν. Αυτό το αποδεικτικό υλικό χάνεται και δεν αναπληρώνεται ποτέ. Αντιλαμβάνεστε ότι η ζημιά αυτή δεν μπορεί να θεραπευτεί.
– Τα τελευταία χρόνια έχετε αναλάβει πολύκροτες υποθέσεις με βαριά κοινωνική σκιά. Είναι κοινός τόπος σε αυτές της υποθέσης η μετατόπιση ευθύνης του εγκλήματος στο θύμα;
Η μετατόπιση της ευθύνης, της ντροπής και της ενοχής στο θύμα ως υπερασπιστική γραμμή, είναι ο μόνος κανόνας που δεν έχει καμία εξαίρεση. Δεν υπάρχει καμία υπερασπιστική γραμμή που δεν χτίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου πάνω στην ντροπή και στην προσπάθεια διαπόμπευσης των θυμάτων. Η ηθική τους μείωση σημαίνει και απομείωση της αξιοπιστίας τους, σημαίνει και ότι δεν δεν είναι άξια προστασίας από τη δικαιοσύνη. Τα σεξουαλικά εγκλήματα -και ιδίως ο βιασμός- είναι εγκλήματα εξευτελισμού και ισοπέδωσης της προσωπικότητας του άλλου. Και σ’ αυτό βασίζεται πάντα η γραμμή του κατηγορούμενου.
– Πώς πρέπει να επικοινωνηθεί εκτός της δικαστικής αίθουσας μια υπόθεση βιασμού από τους δημοσιογράφους; Και πώς τελικά βλέπετε να επικοινωνείται;
Το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι να μιλάμε για τον βιασμό ως ένα πολύπλοκο φαινόμενο. Ο βιαστής δεν είναι ο «ανώμαλος» που πετάγεται μέσα στη νύχτα με ένα μαχαίρι και βιάζει. Αυτές οι υποθέσεις είναι μια ισχνή μειοψηφία.
«Ο βιαστής είναι κατά βάση πρόσωπο οικείο, συχνότατα συγγενικό, πρόσωπο εμπιστοσύνης. Γι’ αυτό και είναι τόσο σύνηθες να εξασφαλίζει τη σιωπή, και πολλές φορές τη μακροχρόνια σιωπή, κάτι που επιτρέπει και τις μακροχρόνιες κακοποιήσεις, ιδίως σε βάρος παιδιών ή εφήβων».
Οι άνθρωποι επίσης δεν αντιδρούμε όλοι το ίδιο σε μια σεξουαλική επίθεση: άλλος μάχεται, άλλος τρέχει, άλλος παγώνει. Από το 2019, θεωρείται πλέον αδίκημα και ο βιασμός χωρίς συναίνεση, χωρίς να απαιτείται δηλαδή η άσκηση βίας ή απειλής. Το ζήτημα της συναίνεσης είναι εξαιρετικά λεπτό και δυσχερές στην απόδειξη.
Άρα, το σημαντικό, για τον Τύπο, για το σχολείο, για τους γονείς, είναι να μην συζητάμε με όρους απλοϊκών και ξεπερασμένων σχημάτων, αλλά να εξετάζουμε το φαινόμενο αυτό στην περιπλοκότητα και τη συνθετότητά του. Διαφορετικά, οι μεν θα μένουν απροστάτευτοι και οι άλλοι ατιμώρητοι.
– Πιστεύετε ότι το νομικό αποτύπωμα υποθέσεων #metoo έχει μετατοπίσει το μισογυνισμό της κοινής πατριαρχικής γνώμης;
Καθόλου σίγουρη δεν είμαι γι’ αυτό. Κάνουμε ένα βήμα μπρος κι ένα πίσω. Κι υπάρχει ένα ισχυρό κομμάτι μέσα στην κοινωνία που όλα αυτά τα θεωρεί σαχλαμάρες, υπερβολές, woke agenda, αντίστροφο σεξισμό και ό,τι άλλο απίθανο μπορεί κανείς να φανταστεί. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να συζητάμε για τα θέματα δημόσια, με γνώση, τεκμηρίωση και επιστημονικό λόγο.
