Why Look at Animals? Η έκθεση του ΕΜΣΤ που πρέπει να δεις

ΛΙΑ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ
4 ΟΚΤ 2025

«Αν τα ζώα πίστευαν στον Θεό, ο διάβολος θα ήταν άνθρωπος», είχε πει η εικαστικός Sue Coe. Η φράση της είναι η πρώτη που βλέπεις στο οδηγό που συνοδεύει την έκθεση του ΕΜΣΤ, Why look at animals? Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή, πάνω από το κείμενο της καλλιτεχνικής διευθύντριας του μουσείου, Κατερίνας Γρέγου. Μοιραζόμαστε τον πλανήτη μαζί τους, συνυπάρχουμε, αλλά η πλειονότητα μοιάζει να αδυνατεί να δει τη ζωή τους ως ισάξια μορφή ζωής. Από το κυνήγι μέχρι την αιχμαλωσία τους, τα πειράματα, τη βιομηχανική εκτροφή, τη χρήση τους μέχρι εξάντλησης για δουλειά ή για διασκέδαση από τον άνθρωπο, η στάση μας απέναντι στα ζώα δείχνει ότι τα κοιτάμε αλλά δεν τα βλέπουμε. Αυτή την Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων υπάρχει μία έκθεση που μπορεί να λειτουργήσει ως αφορμή να επανεξετάσεις τη σχέση σου με τα ζώα. Θα τη βρεις στο ΕΜΣΤ.

Στην έκθεση Why look at animals? του ΕΜΣΤ θα βρεις 200 έργα από 60 καλλιτέχνες από το υπόγειο ως τον 4ο όροφό του και σίγουρα θα νιώσεις πολλά συναισθήματα. Τα ζώα, οι συγκάτοικοί μας σε αυτόν τον πλανήτη, που τους στερούμε τη Γη τους, τα εκμεταλλευόμαστε με κάθε τρόπο και ακόμα χειρότερα ανά περιπτώσεις δεν διστάζουμε να τα κακοποιούμε, βρίσκονται παντού μέσα στο Μουσείο. Ακούς κελαϊδίσματα σε ηχητικές εγκαταστάσεις, βλέπεις το βλέμμα τους να προβάλει μέσα από φωτογραφίες και πίνακες, τη μορφή τους να σχηματίζεται σε γλυπτά, τη ζωή τους και την πολύπαθη σχέση τους με τον άνθρωπο μέσα από βίντεο. Η τέχνη μπορεί να γίνει το έναυσμα να θέσεις ηθικά ερωτήματα στον εαυτό σου για την υπόσταση των ζώων γύρω σου.

Η έκθεση του ΕΜΣΤ είναι τόσο μεγάλη που δεν θα σου μιλήσω παρά για λίγα από τα πάρα πολλά έργα που θα βρεις εκεί και για την αίσθηση που μου άφησε η περιήγηση. Καταρχάς είναι μία έκθεση στην οποία θα επιστρέψω γιατί το συναισθηματικό βάρος που τη συνοδεύει, τουλάχιστον για μένα που όταν ήμουν μικρή ονειρευόμουν να είμαι ο Dr. Doolitle και να μιλάω με τα ζώα ήταν μεγάλο για να μπορέσω να απορροφήσω όλο το εύρος της μία κι έξω. Είναι επίσης μία έκθεση που από το πρώτο ως το τελευταίο έκθεμά της με έκανε να συνειδητοποιώ το προνόμιο της ανθρώπινης φύσης μου. Το προνόμιο της αυτοδιάθεσής μου, της ελεύθερης βούλησης, της επιλογής.

Τα ζώα δεν έχουν αυτό το προνόμιο. Τα ζώα από την αρχή της κυριαρχίας του ανθρώπου, χάνουν από αυτή τη σχέση. Η τεχνολογική πρόοδος μοιραία έφερε την εξαφάνιση ολόκληρων οικοσυστημάτων προς (πρόσκαιρο) όφελος του είδους μας και τα ζώα εκτοπίστηκαν και κάποια κινδύνευσαν ή κινδυνεύουν ακόμα να εξαφανιστούν, ενώ άλλα τα αποχαιρετήσαμε ήδη. Στο υπόγειο του ΕΜΣΤ, όπου θα δεις πώς επηρεάστηκαν τα ζώα από την ανθρώπινη ανάπτυξη στην ιστορία, μεταξύ πολλών άλλων, θα ακούς παντού τις ανθρώπινες φωνές να μιμούνται τα ζώα (11 καλλιτέχνες και ερευνητές επικοινωνούν μεταξύ τους με ήχους ζώων) μέσα από την ηχητική εγκατάσταση Sonic Space, της Joanna Zielinska, και θα δεις έναν παγκόσμιο χάρτη φτιαγμένο πάνω σε άσπρο τοίχο με κιμωλία που τον απαρτίζουν ονόματα ζώων και οργανισμών υπό εξαφάνιση, που κάθε τόσο σβήνονται από έναν μηχανικό σπόγγο. Το L’ Alalie των Art Oriente Objet, σού θυμίζει τη σκληρότητα της πραγματικότητας, που αντιμετωπίζουν τα ζώα στον χώρο που τους κλήρωσε να μοιράζονται με τον άνθρωπο.

Art Orienté Objet L’Alalie, 2010 Σχέδιο με κιμωλία σε άσπρο τοίχο, ρομποτική βούρτσα συνδεδεμένη με χρονόμετρο Μεταβλητές διαστάσεις Ευγενική παραχώρηση των καλλιτεχνών Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν

Από τον πρώτο όροφο και πάνω η έκθεση επικεντρώνεται στη σημερινή κατάσταση των ζώων, στον ακτιβισμό, στην επιβίωση των ζώων στα σύγχρονα περιβάλλοντα των πόλεων, στην βιομηχανική κτηνοτροφία. Σε όλους τους ορόφους το έργο Embrace your Empathy (Gustafsson & Haapoja) μάς καλεί να αγκαλιάσουμε την ενσυναίσθησή μας, βλέποντας 20 σημαίες με ένα ζώο η κάθε μία που αντιπροσωπεύει μία χώρα. Στους διαδρόμους συναντάς έργα καλλιτεχνών, γλυπτά που σου αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα, όπως αυτά του Marcus Coates, το έκθεμα του οποίου αποτελείται από χέρια που μιμούνται τις σκιές εξαφανισμένων ζώων.

Gustafsson & Haapoja Embrace Your Empathy, 2016/2025 (λεπτομέρεια) Εγκατάσταση από 20 σημαίες Μεταβλητές διαστάσεις Συν-ανάθεση ΕΜΣΤ Ευγενική παραχώρηση των καλλιτεχνών Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν

Η Lin May Saeed, στον τελευταίο όροφο της έκθεσης με τα έργα της από πολυεστερίνη, το παράγωγο του πετρελαίου που αποτελεί σύμβολο της περιβαλλοντικής κατάρρευσης, οραματίζεται μία εξέγερση των ζώων στο έργο της The Liberation of Animals from their Cages. Στον 4ο όροφο η ανάγκη να συνυπάρξουμε διαφορετικά με τα ζώα, να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας μαζί τους γίνεται ανάγκη, γίνεται μάλλον η μόνη διέξοδος.

Plus η πρώτη ατομική έκθεση της Janis Rafa σε ελληνικό μουσείο, Εμείς που προδώσαμε τα άλογα, έρχεται κάπως να συμπληρώσει την τρικάναλη βιντεοπροβολή Ο χώρος ανάμεσα στη γλώσσα και τα δόντια σου, που είδα στο υπόγειο στο Why look at Animals?, που πραγματεύεται τις έννοιες της φροντίδας και της προδοσίας και πώς αυτές αποτυπώνονται στον δεσμό ανθρώπου και ζώου.

Στον 4ο όροφο στο Εμείς που προδώσαμε τα άλογα, η απουσία του αλόγου είναι αισθητή, έχουν μείνει μόνο τα όργανα που χρησιμοποιήσαμε για να το ιππεύσουμε, να το ταΐσουμε, τα μετάλλια που κέρδισε και μία προβολή που δείχνει ανθρώπους να το εκπαιδεύουν. Η στρεβλή μας αγάπη για ζώα όπως τα άλογα, που εκφράζεται ως εξημέρωση. Ο έλεγχος μας στο άλογο, ο έλεγχός μας στα ζώα, η εξουσία μας επί Γης, η εξορία αναγκών, συναισθημάτων, δικαιωμάτων των ζώων ως πράγματα άνευ σημασίας μπροστά στο κέρδος μας, την εξέλιξή μας την απόλυτη επικράτησή μας.

Το απόγευμα που πέρασα στο ΕΜΣΤ με έκανε να ξανασκεφτώ. Αγαπώ τα ζώα. Αγαπώ να τα βλέπω στο φυσικό τους περιβάλλον. Θα ήθελα να μην το έχουν καταστρέψει οι πρόγονοί μου. Ζω με ένα κατοικίδιο, προσπαθώ να προσαρμόζομαι στις δικές του ανάγκες κι όχι να το χωράω στο δικό μου πρόγραμμα. Αγαπώ το κατοικίδιό μου. Νομίζω. Θέλω να πιστεύω. Δεν ξέρω πόσο σίγουρη μπορώ να είμαι πια για την αληθινή, μη εγωιστική διάσταση αυτής της αγάπης.

Η 4η Οκτωβρίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα των Ζώων. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ζώων υιοθετήθηκε αρχικά από την UNESCO στις 15 Οκτωβρίου 1978. Δεν έχει κανέναν νομικό χαρακτήρα, αλλά αποτελεί ηθικό και πολιτικό εργαλείο πίεσης για τη χάραξη πολιτικών που προστατεύουν τα ζώα σε διεθνές επίπεδο.

Πάρις Πετρίδης Βηθλεέμ, 2012 Εκτύπωση inkjet 100 x 140 εκ. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη

Σύμφωνα με την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ζώων:

Όλα γεννιούνται ίσα και έχουν τα ίδια δικαιώματα στη ζωή και στην ύπαρξη.
Ο άνθρωπος οφείλει να σέβεται τη ζωή κάθε ζώου.
Κανένα δεν πρέπει να υποβάλλεται σε κακομεταχείριση ή σκληρότητα.
Τα άγρια ζώα έχουν το δικαίωμα να ζουν ελεύθερα στο φυσικό τους περιβάλλον.
Τα κατοικίδια έχουν το δικαίωμα να ζουν και να μεγαλώνουν με αξιοπρέπεια και φροντίδα.
Πειράματα πάνω τους που προκαλούν πόνο είναι αντίθετα με τα δικαιώματά τους.
Κάθε πράξη που βάζει σε κίνδυνο τη ζωή τους, είναι έγκλημα.
Η προστασία και φροντίδα τους πρέπει να είναι μέρος της εκπαίδευσης και της κοινωνικής ηθικής.

INFO: Why look at animals? Μέχρι τις 15/2/2026 στο ΕΜΣΤ. Πληροφορίες εδώ.

Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες:

Art Orienté Objet (Marion Laval-Jeantet & Benoît Mangin), Sammy Baloji, John Berger, Mike Dibb & Chris Rawlence, Ευριπίδης Βαβούρης, Κωστής Βελώνης, Elisabetta Benassi, Kasper Bosmans, Rossella Biscotti, Xavi Bou, Nabil Boutros, David Brooks, Ang Siew Ching, David Claerbout, Marcus Coates, Sue Coe, Simona Denicolai & Ivo Provoost, Mark Dion, Maarten Vanden Eynde, Jakup Ferri, Αλέξανδρος Γεωργίου, Igor Grubić, Laura Gustafsson & Terike Haapoja, Joseph Havel, Lynn Hershman Leeson, Annika Kahrs, Μενέλαος Καραμαγγιώλης, Anne Marie Maes, Britta Marakatt-Labba, Lin May Saeed, Νίκος Μάρκου, Άγγελος Μεργές, Wesley Meuris, Tiziana Pers, Πάρις Πετρίδης, Τζάνις Ράφα, Minna Rainio & Mark Roberts, Marta Roberti, Mostafa Saifi Rahmouni, Πάνος Σκλαβενίτης, Jonas Staal, Daniel Steegmann Mangrané, Oussama Tabti, Emma Talbot, Νίκος Τρανός, Μαρία Τσάγκαρη, Δημήτρης Τσουμπλέκας, Cheng Xinhao, Driant Zeneli.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ