Σεξ, κιλά και εξάψεις: Η ενδοκρινολόγος Ειρήνη Λαμπρινουδάκη απαντά σε 20 δύσκολες ερωτήσεις για την εμμηνόπαυση

Κάναμε 20 δύσκολες ερωτήσεις στην ενδοκρινολόγο με εξειδίκευση στον τομέα της γυναικολογικής ενδοκρινολογίας, εμμηνόπαυσης και της μετεμμηνοπαυσιακής οστεοπόρωσης. Όλα όσα ήθελες να μάθεις για την εμμηνόπαυση αλλά φόβοσουν να ρωτήσεις. 

– Ποιος είναι ο πιο απλός τρόπος να καταλάβει μια γυναίκα ότι βρίσκεται σε περιεμμηνόπαυση;

Η περιεμμηνόπαυση αντιστοιχεί στο μεταβατικό διάστημα πριν από την οριστική παύση της εμμήνου ρύσεως. Το χαρακτηριστικότερο πρώιμο σημείο είναι οι διαταραχές του κύκλου με εμφάνιση ακανόνιστων περιόδων, βράχυνση ή επιμήκυνση του κύκλου, καθώς και μεταβολές στη ροή. Συχνά συνοδεύεται από αγγειοκινητικά συμπτώματα (εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις), διαταραχές ύπνου, μεταβολές της διάθεσης, ομιχλώδη σκέψη (γνωστή ως brain fog) ή αλλά συμπτώματα. Αυτές οι μεταβολές καταδεικνύουν πως η εφεδρεία των ωοθηκών αρχίζει να μειώνεται και ακολούθως η γονιμότητα αρχίζει να εκπίπτει.

– Θα χάσω τη λίμπιντο μου κατά τη διάρκεια της κλιμακτηρίου; Υπάρχει λύση για την κολπική ξηρότητα; Θα χρειαστεί να πάρω τεστοστερόνη;

Η σεξουαλική επιθυμία δύναται να μειωθεί στην εμμηνόπαυση λόγω ορμονικών μεταβολών αλλά και ψυχολογικών παραγόντων. Η μείωση των οιστρογόνων μετά την εμμηνόπαυση προκαλεί την λεγόμενη «ουρογεννητική ατροφία», δηλαδή ατροφία του δέρματος και του βλεννογόνου της ευαίσθητης περιοχής. Ακολούθως, παρουσιάζονται κνησμός, λέπτυνση των μικρών χειλέων του αιδοίου, μικροτραυματισμοί που αργούν να επουλωθούν και δυσπαρευνία (πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή), συχνουρία ή νυκτουρία, ακράτεια ούρων και ενίοτε υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις.

Σήμερα υπάρχουν πολλών ειδών θεραπείες, τόσο ορμονικές όσο και μη ορμονικές (πχ. τοπικά ενυδατικά και λιπαντικά σκευάσματα, υαλουρονικό οξύ ή τοπικά οιστρογόνα), απολύτως αποτελεσματικές και ασφαλείς, οι οποίες μπορούν να θεραπεύσουν τα συμπτώματα του ουρογεννητικού συνδρόμου και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των εμμηνοπαυσιακών γυναικών. Συγκεκριμένα, όσον αφορά στην τεστοστερόνη, η χορήγησή της δεν συνιστάται συστηματικά αλλά εξετάζεται μόνο σε επιλεγμένες περιπτώσεις γυναικών με εμμένουσα και έντονη μείωση της λίμπιντο, υπό στενή ιατρική παρακολούθηση.

– Γιατί παχαίνει η γυναίκα όταν μπαίνει σε κλιμακτήριο;

Η αύξηση του σωματικού βάρους κατά την κλιμακτήριο αποδίδεται σε ορμονικές μεταβολές που οδηγούν σε μείωση του βασικού μεταβολισμού, απώλεια μυϊκής μάζας και αύξηση του λιπώδους ιστού, με κατανομή του τελευταίου ιδίως στην κοιλιακή χώρα. Συμβάλλουν δυσμενώς επίσης, παράγοντες του τρόπου ζωής όπως η καθιστική συμπεριφορά, οι διατροφικές συνήθειες και το ψυχολογικό στρες. 

Δεδομένου πως ο βασικός μεταβολισμός μειώνεται σημαντικά (περίπου 500 kcal/ημέρα), αν δεν υπάρξουν ριζικές μεταβολές στον τρόπο ζωής της γυναίκας, αναπόφευκτα το βάρος θα αυξηθεί.

«Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν περίπου 50% των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών να είναι υπέρβαρες και τις μισές εξ αυτών να είναι παχύσαρκες».

Συνεπώς, σε αυτήν την μεταβατική περίοδο της γυναίκας συστήνεται προσοχή στη διατροφή και αύξηση της ενεργειακής δαπάνης μέσω άσκησης (πχ. 30 λεπτά περπάτημα/ημέρα και ασκήσεις ενδυνάμωσης 30- 60 λεπτά 2 φορές την εβδομάδα).

– Πρέπει να αλλάξω τη διατροφή μου κοντά στα 50;

Η διατροφή κατά την περιεμμηνόπαυση αποκτά καίριο ρόλο στην πρόληψη των επιπτώσεών της. Είναι σκόπιμο να τηρείται ημερήσια θερμιδική πρόσληψη ανάλογη των αναγκών (και όχι θερμιδική περίσσεια) ενώ θα ήταν ωφέλιμο να αποφεύγονται ενεργειακά πυκνά τρόφιμα και υπερκατανάλωση αλκοόλ. 

Παράλληλα, συνιστάται διατροφή πλούσια σε ασβέστιο και βιταμίνη D, επαρκής πρόσληψη πρωτεϊνών, φρούτων, λαχανικών και φυτικών ινών, περιορισμός κορεσμένων λιπαρών, ζάχαρης και αλατιού. Σε γενικές γραμμές, η σύσταση του ημερήσιου διαιτολογίου των γυναικών κατά την εμμηνόπαυση δεν διαφέρει σημαντικά από το αντίστοιχο διαιτολόγιο των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας, αλλά απαιτεί μεγαλύτερη επιμέλεια.

– Πότε θεωρείται η εμμηνόπαυση πρόωρη; Είναι κληρονομική;

Η «πρόωρη εμμηνόπαυση» ορίζεται ως η οριστική διακοπή της εμμήνου ρύσεως πριν από την ηλικία των 45 ετών. Η «πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια» αφορά γυναίκες κάτω των 40 ετών. Οι καταστάσεις αυτές μπορεί να σχετίζονται με γενετικούς παράγοντες (π.χ.μεταλλάξεις στο γονίδιο Fragile X) αλλά και με ιατρογενή αίτια, όπως χειρουργική αφαίρεση ωοθηκών ή θεραπείες για κακοήθειες.

– Είναι η εμμηνόπαυση θέμα γονιδίων ή βασίζεται στον τρόπο ζωής;

Η ηλικία εμφάνισης της εμμηνόπαυσης καθορίζεται από γενετικούς παράγοντες και από τον τρόπο ζωής, ο οποίος επηρεάζει τόσο το χρονικό σημείο της εμφάνισης όσο και την ένταση των συμπτωμάτων. Το κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η παχυσαρκία και η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας έχουν αποδειχθεί επιβαρυντικοί παράγοντες. Συχνά σε γυναίκες με παύση της περιόδου σε ηλικία κάτω των 45 ετών διαπιστώνουμε πως στην οικογένεια υπήρχαν συγγενείς με πρώιμη εμμηνόπαυση. Ωστόσο, αν και είναι σημαντικός ο παράγοντας της κληρονομικότητας, δεν είναι δεσμευτικός.

– Θα πάθω οστεοπόρωση όταν μπω στην εμμηνόπαυση;

Η μείωση των οιστρογόνων μετά την εμμηνόπαυση επιταχύνει την απώλεια οστικής μάζας και αυξάνει τον κίνδυνο οστεοπόρωσης. Ο κίνδυνος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: την κορυφαία οστική μάζα που έχει επιτευχθεί κατά τη νεότητα, το οικογενειακό ιστορικό και τους επιμέρους παράγοντες κινδύνου (κάπνισμα, χαμηλό σωματικό βάρος, καθιστική ζωή). 

Έτσι, προτείνεται να πραγματοποιηθεί μία εξέταση οστικής πυκνότητας στη φάση μετάβασης στην εμμηνόπαυση και ανάλογα με το αποτέλεσμα και τους υπόλοιπους παράγοντες κινδύνου, ο θεράποντας ιατρός θα καθορίσει την περαιτέρω παρακολούθηση. Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης ή η κατάλληλη αντιοστεοπορωτική αγωγή, σε συνδυασμό με επαρκή πρόσληψη ασβεστίου, βιταμίνης D και συστηματική κατάλληλα προσαρμοσμένη άσκηση, βελτιώνουν την υγεία των οστών και μειώνουν ουσιαστικά τον κίνδυνο καταγμάτων.

– Αν μπω σε ορμονική θεραπεία υποκατάστασης, πρέπει να φοβάμαι τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού;

Η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης (ΘΟΥ) αποτελεί την πλέον αποτελεσματική παρέμβαση για την αντιμετώπιση των εμμηνοπαυσιακών συμπτωμάτων. Η παθογένεση του καρκίνου του μαστού είναι ιδιαιτέρως περίπλοκη, ενώ η ΘΟΥ με οιστρογόνα και προγεσταγόνα φαίνεται όντως, ότι συνδυάζεται με μια μικρή αύξηση του κινδύνου για καρκίνο του μαστού. Για να ελαχιστοποιηθεί λοιπόν αυτός ο κίνδυνος, η αντιμετώπισή μας εδράζεται στην λεπτομερή αξιολόγηση με σκοπό να αποκλεισθούν από την θεραπεία οι γυναίκες υψηλού κινδύνου και στην επιλογή της λιγότερο επιβαρυντικής για τον μαστό θεραπείας.

Γνωρίζουμε πως κάθε ορμονικό σκεύασμα επιδρά διαφορετικά στον μαστό. Βάσει μεγάλων διεθνών μελετών, ο συνδυασμός οιστρογόνων – συνθετικής προγεστερόνης έχει τη μεγαλύτερη επιβάρυνση, ενώ η θεραπεία μόνο με οιστρογόνα ή με συνδυασμό οιστρογόνων – φυσικής προγεστερόνης ή δυδρογεστερόνης έχει πολύ μικρότερη ή και καθόλου επιβάρυνση στις γυναίκες με φυσιολογική ηλικία εμμηνόπαυσης. Θα ήταν καλό να τονιστεί πως όσον αφορά σε γυναίκες με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια, η ΘΟΥ δεν αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού.

– Υπάρχει λύση για να μην υποφέρω κατά τη διάρκεια της κλιμακτηρίου από εξάψεις και brain fog;

Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης αποτελεί την πλέον τεκμηριωμένη θεραπεία για την ανακούφιση των αγγειοκινητικών συμπτωμάτων (εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις) και μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση των γνωσιακών λειτουργιών (μνήμη, συγκέντρωση). Πλέον στην φαρέτρα μας, ειδικότερα για τα αγγειοκινητικά συμπτώματα έχει προστεθεί και ο μη ορμονικός παράγοντας φεζολινετάντη. Εναλλακτικά, ειδικά συμπληρώματα διατροφής καθώς και υγιεινός τρόπος ζωής (ισορροπημένη διατροφή, τακτική άσκηση, επαρκής ύπνος), μπορούν να προσφέρουν σημαντική υποστήριξη.

– Πρέπει να πάρουν οι γυναίκες σε εμμηνόπαυση βιομιμητική προγεστερόνη;

Σε γυναίκες με ακέραια μήτρα, η χορήγηση οιστρογόνων στο πλαίσιο ΘΟΥ πρέπει να συνδυάζεται με βιομιμητική προγεστερόνη. Ο συνδυασμός αυτός προφυλάσσει από υπερπλασία και καρκίνο ενδομητρίου. Οι βιομιμητικές μορφές προγεστερόνης έχουν φαρμακολογικό προφίλ πλησιέστερο στη φυσική ορμόνη και θεωρούνται ασφαλέστερες από τα  παλαιότερα συνθετικά προγεσταγόνα.

– Γιατί είναι τόσο μεγάλο στίγμα η εμμηνόπαυση; Γιατί ντρέπονται οι γυναίκες να το συζητήσουν μεταξύ τους;

«Η εμμηνόπαυση εξακολουθεί να φέρει κοινωνικό στίγμα, το οποίο απορρέει από την ταύτισή της με τη γήρανση, την απώλεια της γονιμότητας, τη μείωση της σεξουαλικότητας, τις διαταραχές του θυμικού και τη μείωση της παραγωγικότητας ή την συνταξιοδότηση».

Φυσικά αυτή η στρεβλή θεώρηση της εμμηνόπαυσης, επιδρά δυσμενώς τόσο στην οικογενειακή όσο και στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή της γυναίκας. Αυτό οδηγεί πολλές γυναίκες σε δισταγμό ή και άρνηση να συζητήσουν ανοιχτά τα συμπτώματα και τις ανάγκες τους. Η επιστημονική ενημέρωση και η κοινωνική ευαισθητοποίηση κρίνονται απαραίτητες για την άρση του ταμπού.

– Ποιος θα με προειδοποιήσει ότι μπαίνω σε εμμηνόπαυση, ο/η ενδοκρινολόγος ή η/ο γυναικολόγος;

Η διάγνωση και παρακολούθηση της εμμηνόπαυσης χρειάζεται εξατομίκευση και εξειδικευμένες ιατρικές γνώσεις. Ο γυναικολόγος συνήθως εστιάζει στην κλινική εξέταση και τις αντίστοιχες απεικονιστικές μεθόδους, ενώ ο ενδοκρινολόγος αξιολογεί τις ορμονικές παραμέτρους και συνεισφέρει στον εξατομικευμένο σχεδιασμό της θεραπείας. Η φύση της εμμηνόπαυσης απαιτεί ολιστική προσέγγιση και είναι πολυπαραγοντική οπότε το βέλτιστο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται με την αγαστή συνεργασία και των 2 ειδικοτήτων.

– Πόσο θα αλλάξει η ζωή μου όταν μπω σε εμμηνόπαυση; Θα χαλαρώσει αισθητά το δέρμα μου και θα έχω μονίμως νεύρα;

Η εμμηνόπαυση δύναται να επιφέρει μεταβολές σε διάφορα επίπεδα ομολογουμένως. Ως προς το δέρμα, η εμμηνόπαυση συνδέεται με εμφάνιση ξηρότητας ή κνησμού, λέπτυνση, ατροφία, ρυτίδες, χαλάρωση, κακή επούλωση των πληγών και ελαττωμένη αγγείωση. Σε ό,τι αφορά στην τριχοφυΐα, αρκετές γυναίκες παραπονιούνται για λέπτυνση και αραίωση των μαλλιών, ενώ στο πρόσωπο κάποιες φορές εμφανίζεται υπερτρίχωση.

Όσον αφορά στην ψυχική τους κατάσταση, δεν είναι λίγες οι γυναίκες που αναφέρουν αυξημένη ευερεθιστότητα ή ευσυγκινησία, διακυμάνσεις διάθεσης, αίσθημα κόπωσης ή απώλειας ενδιαφέροντος. Παρά ταύτα, η βαρύτητα των αλλαγών διαφέρει ανά γυναίκα και εξαρτάται από γενετικούς, ορμονικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες. Μάλιστα, πλέον, η ιατρική κοινότητα μπορεί να διαθέσει φαρμακευτικούς παράγοντες και να προτείνει παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής ώστε οι γυναίκες αυτές να ωφεληθούν.

– Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος να εμφανίσω κατάθλιψη κατά τη διάρκεια της μεταβατικής αυτής περιόδου;

Η μετάβαση στην εμμηνόπαυση δεν συνδέεται με σοβαρά συμπτώματα στην ψυχολογία των γυναικών στην πλειοψηφία τους, ωστόσο συνοδεύεται από αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης διαταραχών διάθεσης και καταθλιπτικών συμπτωμάτων, ιδίως κατά τα πρώτα 2 έτη μετά την τελευταία έμμηνο ρύση. 

Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος σε γυναίκες με προϋπάρχον ψυχιατρικό ιστορικό. Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο θα αντιληφθούν οι γυναίκες την εμμηνόπαυση, ως ένα «φυσιολογικό» ή «παθολογικό» γεγονός ζωής, εξαρτάται από την ένταση των εμμηνοπαυσιακών συμπτωμάτων που βιώνουν αλλά και από τις συνθήκες ζωής τους. 

«Οι ειδικοί υγείας θα πρέπει να διαβεβαιώνουν τις γυναίκες ότι η εμμηνόπαυση είναι ένα φυσιολογικό στάδιο της ζωής και ένα νέο ξεκίνημα που επιφυλάσει χαρές, προσωπική εξέλιξη και όχι μόνο “πένθος”».

Φυσικά, στην περίπτωση που εμφανιστούν κλινικά σημαντικές ψυχικές διαταραχές, ο θεράπων ιατρός θα ήταν σκόπιμο να προτείνει κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, ενώ η ΘΟΥ στις ασθενείς με ένδειξη για λήψη της, μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα της ψυχικής σφαίρας.

– Είναι η υγεία της γυναίκας μετά την αναπαραγωγική ηλικία σχετικά αχαρτογράφητη ακόμη;

Παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες πλέον διανύουν το ένα τρίτο της ζωής τους μετά την εμμηνόπαυση, το πεδίο αυτό παραμένει λιγότερο διερευνημένο. Ωστόσο, η σύγχρονη ιατρική δίνει ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση στη διατήρηση της υγείας και της ποιότητας ζωής των γυναικών στη μετεμμηνοπαυσιακή περίοδο.