Ρεμπέτικο και Gen Z: Η Ειρήνη παίζει μπουζούκι όπως κάνουν λίγες και ξεκουρδίζει τα στερεότυπα

Η αλήθεια είναι ότι, το να βρεις μια γυναίκα που να παίζει μπουζούκι στην Ελλάδα, είναι πολύ πιο σπάνιο από όσο πίστευα. Και αυτό δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο, ειδικά αν σκεφτούμε ότι το ρεμπέτικο πρόκειται για μια παραδοσιακή μουσική που γεννήθηκε σε αυτή τη χώρα. Η τέχνη είναι για όλους/ες και δεν θα έπρεπε να υπάρχουν στεγανά και περιορισμοί. Ωστόσο, ο λιγοστός αριθμός γυναικών που παίζουν μπουζούκι, λέει μια άλλη ιστορία.

Η μουσικός Ειρήνη Ζώγαλη – γυναίκα της γενιάς Gen Z – είναι το αντιδραστικό και ταλαντούχο πνεύμα που έψαχνα, για να μας απαντήσει στο εύλογο ερώτημα: «Γιατί είναι τόσες λίγες οι γυναίκες που παίζουν μπουζούκι;». Και ποια μέρα πιο σημαντική να το μάθουμε, από την Παγκόσμια Hμέρα Mουσικής 21/06, που έχει σκοπό να προωθήσει τη μουσική σε όλες τις μορφές της και να γιορτάσει την παγκόσμια κουλτούρα και την τέχνη της μουσικής. Ο λόγος στην 27χρονη ρεμπέτισσα Ειρήνη Ζώγαλη.

– Πού γεννήθηκες και πώς βρέθηκες στην Αθήνα;

Γεννήθηκα στην Κόρινθο και μεγάλωσα στα Εξαμίλια που είναι ένα χωριό λίγο πιο έξω από την πόλη. Πλέον έχω ξεκινήσει τη ζωή μου στην Αθήνα, στο κέντρο από τον Οκτώβρη.

Έκατσα 3 χρόνια στο εξωτερικό, συγκεκριμένα στην Ολλανδία, πριν έρθω. Βίωσα κάποια πράγματα που ήθελα να ζήσω, τη μουσική σκηνή, τους ανθρώπους και έναν διαφορετικό πολιτισμό από αυτόν που έχω γνωρίσει. Για μένα έχει σημασία που γύρισα. Κάπως συνειδητά πήρα την απόφαση ότι πλέον θέλω να μείνω στην Ελλάδα, γιατί γεννήθηκα, μεγάλωσα εδώ και εδώ θα μείνω.

Η πρωτεύουσα έχει περισσότερες ευκαιρίες για τους μουσικούς. Είναι μια πόλη την οποία απεχθανόμουν, επειδή είχα μεγαλώσει στην Κόρινθο και συνήθως όταν πηγαίναμε σχολικές εκδρομές, πάντα την αντιμετωπίζαμε σαν μια πόλη γεμάτη φόβο. Πλέον έχω μια πολύ καλή σχέση με την Αθήνα.

– Πώς γεννήθηκε η αγάπη για τη μουσική και συγκεκριμένα για το μπουζούκι; Ποιο ήταν το έναυσμα; 

Με τη μουσική είχα ξεκινήσει από πολύ μικρή ηλικία. Ο πατέρας μου είχε διαβάσει σε ένα άρθρο μιας εφημερίδας ότι οι άνθρωποι που ασχολούνται με μουσική δεν έχουν ψυχολογικά προβλήματα, το οποίο δεν ισχύει by the way (γελάει). Και κάπως έτσι αποφάσισε να γράψει και εμένα και την αδερφή μου σε ωδείο όταν ήμασταν 7 και 6 χρονών αντίστοιχα. Ξεκίνησα με κλασική κιθάρα. Αυτό κράτησε για 3 χρόνια και μετά σταματήσαμε. Αργότερα, στο γυμνάσιο πια, γραφτήκαμε στο Μουσικό Σχολείο Κορίνθου. Στα 14 ξεκίνησα να παίζω μπουζούκι.

– Πότε αποφάσισες να ασχοληθείς με τη μουσική μελλοντικά;

Μέχρι να πάω στο Μουσικό Σχολείο δεν σκεφτόμουν ότι θα ήθελα να το κάνω επαγγελματικά. Σαν μικρό παιδί, είχα άλλα σχέδια στο μυαλό μου. Ψυχολογία ή να ανοίξω ένα καταφύγιο ζώων. Ήταν όνειρό μου παλιά. Αλλά όταν μπήκα στο πλαίσιο του Μουσικού Σχολείου, από την πρώτη μέρα που ξεκίνησα, ήξερα ότι ήθελα να κάνω αυτό.

– Πόσο καιρό ασχολείσαι επαγγελματικά;

Βιοπορίζομαι από αυτό τα τελευταία 4 χρόνια, ενώ ξεκίνησα να πληρώνομαι γι’ αυτό τα τελευταία 9 χρόνια. Το καλό με τη μουσική είναι ότι είναι πολυμορφική. Μπορείς να κάνεις διάφορα πράγματα πάνω σε αυτό. Το πρώτο που μπορείς να κάνεις είναι ένα performance. Εννοώ να παίζεις live μουσική σε μαγαζιά, σε συναυλιακούς χώρους, στο δρόμο. H εκτέλεση της μουσικής, δηλαδή σε διάφορα περιβάλλοντα επί πληρωμή. Αυτός είναι ένας τρόπος δουλειάς.

Ο άλλος τρόπος είναι τα μαθήματα όπου εγώ για παράδειγμα, κάνω μαθήματα σε ενήλικες από τα 19 μου 20. Σε ωδεία έχω προσπαθήσει, αλλά δεν λειτούργησε ακριβώς. Από μόνη μου, από «στόμα σε στόμα». Ανακοινώνω μέσω της σελίδας μου ότι κάνω τα μαθήματα και έρχονται και με βρίσκουν. Μετά υπάρχουν άλλες επιλογές. Μπορείς, για παράδειγμα, να διοριστείς στο δημόσιο, ή να διδάξεις μουσική στα σχολεία.

– Αυτή την περίοδο πού παίζεις μπουζούκι;

Είμαι ελεύθερος επαγγελματίας. Κάνω συναυλίες, live και μαθήματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Γενικά το ότι έχω μετακομίσει στην Ελλάδα δεν σημαίνει ότι μένω στάσιμη στην Αθήνα. Πηγαινοέρχομαι αρκετά.

 «Έχω μαθήτριες στο μπουζούκι. Συνολικά κάπου στα 8 άτομα. Όλες ενήλικες».

Είχα και μια περίπτωση, μια κοπέλα που ήταν γύρω στα 16, προετοιμαζόταν για να δώσει σε ένα συγκεκριμένο πανεπιστήμιο. Μου έστειλε μήνυμα, γιατί ένιωθε πιο άνετα να κάνει μαθήματα με εμένα, επειδή ήμουν γυναίκα.

– Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζεις ως γυναίκα στον ανδροκρατούμενο χώρο του μπουζουκιού;

Είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα και μια πολύ μεγάλη συζήτηση. Το αρχικό πρόβλημα που αντιμετώπιζα από πολύ μικρή όταν έμπαινα σε αυτό τον χώρο, είναι ότι ένιωθα πως έπρεπε να αποδείξω ότι είμαι καλή σε αυτό, το οποίο νομίζω έχει να κάνει με όλα τα ανδροκατούμενα επαγγέλματα που ασχολούνται οι γυναίκες. Ακόμα προσπαθώ να το αποβάλλω.

Ένιωθα για πολύ καιρό έτσι. Αυτό με εμπόδιζε να παίξω ελεύθερα, γιατί ένιωθα συνέχεια ότι έπρεπε να αποδείξω ότι είμαι καλή, ότι δικαίως παίζω αυτό το όργανο και ότι μπορώ να ανταγωνιστώ τους άντρες.

– Θυμάσαι κάποια αντίδραση ή ατάκα που σου έχουν πει βλέποντάς σε να παίζεις μπουζούκι;

Έχουν γίνει διάφορα σκηνικά, έχουν ειπωθεί διάφορες ατάκες, οι οποίες δεν ξέρω αν έχουν αξία να αναπαραχθούν. Το σημαντικό είναι να μην επηρεαστείς. Για να προκαλεί αυτό που κάνεις μια τόσο (αρνητική) αντίδραση από έναν συγκεκριμένο πληθυσμό, σημαίνει ότι το κάνεις σωστά.

– Πώς μπορούν να αλλάξουν τα στερεότυπα και οι αρνητικές συμπεριφορές που δέχεται μια γυναίκα που παίζει μπουζούκι;

Συλλογικά. Για μένα αυτή είναι η απάντηση. Γιατί όσο και να έχεις συνηθίσει να αμύνεσαι και να υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου και να πεις τα σωστά πράγματα, κάποιες μάχες δεν μπορούμε να τις δώσουμε μόνες μας. Δεν έχει να κάνει μόνο με την συλλογικότητα μόνο των γυναικών. Έχει να κάνει με όλους και όλα. Να υπάρχει μια συλλογική επιμόρφωση. Και εμείς οι γυναίκες δεν πρέπει να τα δεχόμαστε. Δεν χρειάζεται να τα αντιμετωπίζουμε όλα αυτά μόνες μας.

«Πρέπει να είναι μια συλλογική μάχη ανεξαρτήτως φύλου για την ισότητα και τη σοβαρή αντιμετώπιση των γυναικών και σε αυτούς τους χώρους».

– Ποιο είναι το κομμάτι που λατρεύεις να παίζεις;

Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Λέγεται Μας Χώρισαν Οι Θάλασσες και είναι σύνθεση του Γεράσιμου Κλουβάτου. Είναι ένα ρεμπέτικο το οποίο εμφανίστηκε μεταπολεμικά. Μου αρέσει το περιεχόμενο του κομματιού, το οποίο έχει να κάνει με τον έρωτα 2 ανθρώπων, τους οποίους χωρίζει η απόσταση.

– Τραγουδάς;

Τραγουδάω λίγο. Γενικά άργησα να μπω στο πλαίσιο του τραγουδιού, επειδή όταν βλέπουν γυναίκα μουσικό, αυτό που αυτόματα θα σκεφτεί ο άλλος είναι «αφού είσαι γυναίκα και μουσικός, τραγουδάς κιόλας». Οπότε στην αρχή με είχε πιάσει μια αντίδραση με αυτό. Γενικά η πρώτη περίοδος της ζωής μου στη μουσική ήταν αντιδραστική, το οποίο είναι πολύ λογικό με όλα αυτά που είχα βιώσει σε αυτό το περιβάλλον. Αυτό μετέπειτα ηρέμησε, λόγω κιόλας εξυπηρέτησης της δουλειάς μου. Εννοώ ότι το να τραγουδάω και να παίζω είναι ένα προσόν ούτως ή άλλως επαγγελματικά. Και ανάλογα το πλαίσιο είναι καλύτερο να κάνεις mutlitasking σαν μουσικός. Πέρα από μπουζούκι, παίζω και τζουρά, ούτι και μπαγλαμά.

«Τα πρώτα χρόνια αρνιόμουν να τραγουδήσω, γιατί ήθελα να αποδείξω ότι είμαι οργανοπαίχτρια και μόνο».

– Πιστεύεις ότι για να ασχοληθείς με το μπουζούκι χρειάζεται ταλέντο ή είναι κάτι που απλά διδάσκεται;

Για μένα το ταλέντο είναι υπερεκτιμημένο. Καταρχάς θέλει μια καθημερινή ρουτίνα, για να πεις ότι ασχολείσαι με αυτό και το συντηρείς. Χρειάζεται πειθαρχία. Αν δεν έχεις πειθαρχία, και ταλέντο να έχεις, δεν έχει καμία σημασία για μένα. Και επίσης είναι και θέμα αισθητικής, που και αυτή χτίζεται και εξαρτάται κυρίως από το περιβάλλον στο οποίο μαθαίνεις αυτή την τέχνη.

– Έχει κλείσει ποτέ επαγγελματική πόρτα λόγω του φύλου σου;

Ελπίζω πως όχι. Βέβαια σκέφτομαι αρκετές φορές ότι σε περίπτωση ιστορικών αναπαραστάσεων σε ταινίες ή σίριαλ ή σε μια θεατρική παράσταση που έχει να κάνει για έναν τραγουδιστή, για έναν μπουζουξή και κάπως καθρεφτίζει εκείνη την εποχή, δεν θα με έπαιρναν λόγω αυτού. Πιστεύω ότι θα έδειχναν αυτό που ήταν συνηθισμένο εκείνη την εποχή, να παίζουν μπουζούκι άντρες.

– Τι μήνυμα θες να περάσεις στις γυναίκες που ασχολούνται με τη μουσική; 

Το σημαντικό είναι να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας μέσα σε αυτό, να πιστεύουμε στις ικανότητές μας και αφού έχουμε αυτά, να μην προσαρμοζόμαστε σε κάτι λιγότερο από αυτό που θέλουμε. Πρέπει συλλογικά να πιστεύουμε και να δρούμε προς την αλλαγή.