Η Μαρία Λούκα και η Παυλίνα Μάρβιν ξέρουν ότι τα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης έχουν δικαίωμα στη χαρά

– Η πιο άχαρη ερώτηση: Γιατί να δω μια παράσταση για τον βιασμό ενός γκέι άντρα; 

Μαρία Λούκα: Η παράσταση δεν είναι ακριβώς για τον βιασμό ενός γκέι άνδρα αλλά σίγουρα έχοντας το συγκεκριμένο σημείο εκκίνησης ρίχνει έναν προβολέα στους βιασμούς αρρενωποτήτων και ΛΟΑΤΚΙ+ υποκειμένων, θέμα το οποίο παραμένει υποφωτισμένο και αποσιωπημένο. Η παράσταση, όμως, είναι για το σεξουαλικό τραύμα.

Μαρία Λούκα: «Σεξουαλικά τραύματα φέρουμε πολλές, πολλοί και πολλά από εμάς, ακόμα κι αν τα έχουμε απωθήσει, δεν τα έχουμε επεξεργαστεί ή δεν τα έχουμε τοποθετήσει στο πεδίο του λόγου γιατί είναι αφάνταστα οδυνηρή αυτή η επίγνωση».

Η σεξουαλική βία συμβαίνει σε πολύ μεγαλύτερη ένταση απ’ ό,τι θεωρούν τα στερεότυπα γύρω από τον βιασμό και είναι ευτύχημα για τη γενιά μας πως αρχίζουμε σταδιακά να ξηλώνουμε αυτά τα στερεότυπα και να αποκαλύπτεται το μέγεθος του προβλήματος. Μ’ αυτή την έννοια θεωρώ πως αρκετά άτομα είναι πιθανό σ’ αυτή τη σκηνική ιστορία να βρουν κάτοπτρα δικών τους ή οικείων βιωμάτων και να λειτουργήσει ενδυναμωτικά αυτή η εμπειρία.

Παυλίνα Μάρβιν: H παράστασή μας αφορά το σεξουαλικό τραύμα και την αντιμετώπιση του υποκειμένου που το έχει υποστεί από ένα παντοδύναμο σύστημα εξουσίας και ιδίως από τη δικαστική αρχή. Η καθημερινή μας αναμέτρηση με περιστατικά βίας αφενός και η (δικαιολογημένα) εξαιρετικά περιορισμένη εμπιστοσύνη μεγάλου μέρους της κοινωνίας μας στην αστική δικαιοσύνη αποτελούν μείζονα εμπόδια στην ανάγκη μας για ουσιαστική προστασία από τους υπάρχοντες θεσμούς, για νέους θεσμούς με όρους κοινωνικού κράτους, για χώρο και φροντίδα σε ό,τι αφορά τους πλέον ευάλωτους συνανθρώπους μας. Με ποια πολιτική συνείδηση πορευόμαστε αν αδιαφορούμε για όλα τα παραπάνω;

– Η πιο ουσιαστική ερώτηση: Πώς γράφεις και σκηνοθετείς μια παράσταση για μια σεξουαλική  κακοποίηση χωρίς να επανατραυματίσεις επιζώντες και επιζώσες; 

Μαρία Λούκα: Νομίζω πως αυτή είναι η μεγαλύτερη αγωνία και δική μου προσωπικά και όλων μας. Γιατί γύρω μας υπάρχει ένα κατακλυσμός από αναπαραστάσεις βίας, από την αναπαραγωγή της βίας, από τη συνεχή έκθεση σε κάθε φρικιαστική λεπτομέρεια ενός βίαιου συμβάντος, κάτι που αφενός κάνει triggering στα υποκείμενα που έχουν υποστεί βία και αφετέρου συμβάλλει μέσω της εξοικείωσης στην αναισθητοποίηση της κοινωνίας. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν υπάρχει στο κείμενο περιγραφή του βιασμού. Ήταν κάτι που από την αρχή μάς ήταν σαφές ότι δε θέλουμε να κάνουμε.

Από εκεί και πέρα το βασικό μας μέλημα ήταν να προσπαθήσουμε να δούμε το σεξουαλικό τραύμα σαν μια τομή μεν στη βιογραφία του ατόμου, αλλά όχι σαν μαύρη τρύπα, όχι σαν τέλος και ισόβια δυστυχία. Μαζί με την ευαλωτότητα συνυπάρχει και η δύναμη του ανθρώπου που επέζησε από τη σεξουαλική κακοποίηση και διεκδικεί να μην ορίζεται ως αμετάκλητα αποσυρμένο θύμα αλλά ως υποκείμενο που έχει το δικαίωμα στη χαρά, στον έρωτα, στην ηδονή, στην απόλαυση.

Παυλίνα Μάρβιν: Το θέατρο είναι ένας πολύ κοπιαστικός και δημιουργικός τρόπος εργασίας για μια συλλογική πραγμάτευση της σχέσης, της σκέψης με τα συναισθήματα και την πολιτική. Κάθε μέλος της ομάδας έργου, από τον ηθοποιό μέχρι τη σκηνοθέτρια, τη βοηθό της, τη συνθέτρια και την σκηνογράφο, έχουν την ευθύνη να βρίσκονται σε διαρκή διάλογο μεταξύ τους, προκειμένου να κατορθώσουν να φωτίσουν στη σκηνική πραγματικότητα τα αιχμηρά ζητήματα που θίγει το έργο με τη μέγιστη δυνατή ευαισθησία.

Τίποτα δεν είναι δεδομένο και ποτέ δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως το τραυματισμένο υποκείμενο παραμένει οπωσδήποτε ασφαλές στην όποια επαφή του με μια αναδιήγηση του τραύματος, γιατί αυτό δεν εξαρτάται μόνο από τους όρους δημιουργίας της παράστασης. 

Παυλίνα Μάρβιν: «Πάντως, ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο αποφασίσαμε να αφηγηθούμε αυτή την ιστορία είναι το φωτεινό της παράδειγμα. Θέλαμε να μιλήσουμε για το είδος του φωτός που τολμά την ευθεία αναμέτρηση με τη βία και την εκτοπίζει».

Ακριβώς αυτό το φως θα θέλαμε να ακολουθήσει ψυχικά, και πολύ μετά το πέρας της παράστασης, εμάς που τη δημιουργήσαμε και όσες και όσους θα την παρακολουθήσουν. Σε σχέση με την προσωπική μου εργασία, δεν σταματώ να θέτω στον εαυτό μου ερωτήματα, να διαβάζω τα βιβλία των ανθρώπων που δούλεψαν για εμάς πριν από εμάς, να επανασχεδιάζω όπου το κρίνω απαραίτητο και να αναζητώ τη 2η και την 3η γνώμη ζητώντας από άτομα εμπιστοσύνης να παρευρεθούν στις πρόβες μας.

– Μια δύσκολη ερώτηση: Συνήθως, σε τέτοιες παραστάσεις έρχονται θεατές που σπάνια η πρωτόλεια σκέψη τους θα ήταν «μήπως τον προκάλεσες». Άρα πώς θα αλλάξει (έστω λίγο) η παγιωμένη ομοφοβική προκατάληψη του «άλλου» θεατή; 

Μαρία Λούκα: Ο Εντουάρ Λουί κάνει έναν διαχωρισμό που μου φαίνεται εξαιρετικά οξυδερκής, ότι το μίσος για την εξουσία είναι ιδεολογία, για την κοινωνία είναι αυτοματισμός. Ένα κομμάτι της σεξιστικής, ομοτρανσφοβικής, μισαναπηρικής κουλτούρας είναι αυτοματισμός. Κάτι που έχουμε μάθει να κάνουμε από ρουτίνα, από άγνοια, από έλλειψη τριβής και όσμωσης με άλλες αναπαραστάσεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι αυτοματισμοί αποβάλλονται εύκολα, γιατί είναι βαθιά εμπεδωμένοι. Γίνονται 2ο  δέρμα. Οπότε δεν αρκεί μια παράσταση, ένα βιβλίο, μια ταινία για να αμφισβητήσεις αυτά που ξέρεις και που συχνά μπορεί να συνεπάγεται να αμφισβητήσεις μια ολόκληρη κοσμοκατασκευή. 

Ωστόσο, μπορούν να παίξουν το ρόλο τους. Αν βρουν μια χαραμάδα ανοιχτής καρδιάς, μπαίνουν και θέτουν ερωτήματα, σκαλίζουν βεβαιότητες, σε φέρνουν σε επαφή με το Άλλο όπως είναι, τρισυπόστατο και ανθρώπινο, κι αυτή είναι μια αργή αλλά πραγματικά μαγική διαδικασία επανεπινόησης του εαυτού και του κόσμου.

Παυλίνα Μάρβιν: Θα έλεγε κανείς πως μια παράσταση δεν φτάνει, και είναι λογικό. Όμως, οι παραστάσεις δεν μένουν στα θέατρα. Το ίδιο και ο λόγος που αρθρώνουν. Ξεκινούν από την κοινωνία και εκεί απευθύνονται και καταλήγουν.

Ό,τι μπορεί να συνεισφέρει στις απαραίτητες ζυμώσεις για έναν πιο δίκαιο κόσμο, δουλεύει μακροπρόθεσμα, στις κουβέντες εκεί έξω, στα κείμενα, στα συνθήματα στους τοίχους, στον διάλογο για το θέμα που έχει ανοίξει και που δεν θα σταματήσει όσο καιρό κι αν χρειαστεί για να ευαισθητοποιηθεί μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας μας.

Αυτή είναι η δουλειά μας, δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της ακραίας καπιταλιστικής ταχύτητας, θέλει χρόνο, θέλει επανάληψη, διεργασία, συζήτηση και υπομονή.

– Μια σκληρή ερώτηση: Μπορεί αυτή η παράσταση να συνδιαλλαγεί με εκείνους που αντιστάθηκαν στο ελληνικό #MeToo ή πλέον θεωρούν χαιρέκακα ότι «απέτυχε» να αλλάξει κάτι ουσιαστικά; 

Μαρία Λούκα: Μπορεί να ακουστεί σκληρή και η απάντηση αλλά προσωπικά δεν έχω ούτε την αξίωση, ούτε όμως την επιθυμία με συνδιαλλαγεί αυτή η παράσταση με όλους, π.χ. με ανθρώπους πού έχουν υπάρξει κακοποιητές ή έχουν στηρίζει κακοποιητικές συμπεριφορές ή εμφορούνται ιδεολογικά από στέρεο και άτεγκτο σεξισμό και ομοτρανσφοβία. 

Δεν υπάρχουν αυτές οι γέφυρες και είναι εξουθενωτικό και άδικο να απαιτούμε από τα υποκείμενα που κατά κύριο λόγο πλήττονται από την πατριαρχία και την ετεροκανονικότητα να ξοδεύουν διαρκώς διανοητική και ψυχική εργασία για να πείσουν ότι αξίζουν να ακουστούν, ότι το βίωμα τους είναι valid. Η παράσταση θέλουμε να είναι ένας ασφαλής χώρος πρώτα απ’ όλα για εμάς, για γυναίκες, θηλυκότητες, ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, μη τοξικές αρρενωπότητες και για όσες/ουςς παρ’ όλες τις αντιφάσεις και τα στερεότυπα με τα οποία έχουν γαλουχηθεί, έχουν κρατήσει ανοιχτή την καρδιά τους, όπως είπα και νωρίτερα, για την αλήθεια, τον πόνο, την ανάγκη για φροντίδα των Άλλων.

Παυλίνα Μάρβιν: Θα ήταν οπωσδήποτε σκόπιμη μια τέτοια συνδιαλλαγή. Από τη δική μας πλευρά, ο δρόμος και ο χώρος είναι ανοικτός. Το αν θα επιτευχθεί, προϋποθέτει πως και η άλλη πλευρά έχει λόγους να πιστεύει πως δεν υπάρχει στατικότητα σε ό,τι αφορά τον άνθρωπο και τα κοινωνικά θέματα και πως όσο αποφεύγουμε τον διάλογο τίποτα που να μας αφορά συλλογικά δεν μπορεί να απαντηθεί.

– Μια μάλλον εύκολη ερώτηση: Τι θέλετε να σκεφτεί ο ιδανικός θεατής αυτής της παράστασης φεύγοντας από το θέατρο; 

Μαρία Λούκα: Δεν ξέρω αν μπορώ να το κωδικοποιήσω σε μια πρόταση. Αυτό που σκέφτομαι είναι πως εμείς καταθέτουμε μια ιστορία με τη συνθετότητα της, που έχει επωδυνότητα αλλά έχει και επιμονή, και πείσμα, και αγάπη και αλληλεγγύη. Μας ενδιαφέρει κυρίως να συνδεθεί ο θεατής μαζί της, να αισθανθεί, να πάρει μαζί του ένα θραύσμα αυτού του συναισθήματος.

Παυλίνα Μάρβιν: Πως τον ενδιαφέρει να διερευνήσει μια άλλη γλώσσα για την καθημερινή μάχη απέναντι στη βία της εξουσίας, που είναι υπόθεση καθημερινή και πολύπλοκη, όχι εξαίρεση.

Παυλίνα Μάρβιν: «Θέλουμε ο θεατής να σκεφτεί πως η μάχη είναι προσωπική, συλλογική, διαρκείας, και αξίζει τον κόπο».

– Μια μάλλον άβολη ερώτηση: Πόσο δύσκολο είναι να κάνεις μια θεατρική παράσταση όταν δεν έχεις μεγάλο budget ή διάσημους τηλεοπτικούς ηθοποιούς για «κράχτες»; 

Μαρία Λούκα: Με δεδομένο πως δεν έχουμε πολιτικές στήριξης του σύγχρονου πολιτισμού είναι δύσκολο να κάνεις οτιδήποτε όταν δε διαθέτεις το οικονομικό προνόμιο, να κάνεις μια ταινία, να γράψεις ένα βιβλίο, να ανεβάσεις μια θεατρική παράσταση. Το αντιμετωπίζουμε διαρκώς. Πολλά σχέδια μας μαραζώνουν στο συρτάρι κι ένα σημαντικό κομμάτι της δημιουργικότητάς μας συνθλίβεται στη συμπλήρωση αιτήσεων και στο άγχος της χρηματοδότησης. Είναι αποκαρδιωτικό και δεν θα έπρεπε να είναι έτσι. Οπότε ναι, είναι πολύ δύσκολο. Εμείς, ωστόσο, θέλαμε πολύ να κάνουμε αυτή την παράσταση. Το Eteron –Ινστιτούτο για την Ερευνα και την Κοινωνική Αλλαγή τη στήριξε και έτσι διαμορφώθηκαν οι όροι για να υλοποιηθεί.

Παυλίνα Μάρβιν: Προσωπικά αισθάνομαι πολύ τυχερή για την ομάδα με την οποία εργάζομαι. Επίσης, εξαιρετικά ευγνώμων για τη δυνατότητα μου να επιλέγω τους ανθρώπους και τα θέματα στα οποία θα αφιερώσω τον χρόνο και την εργασία μου. Τέλος, είμαι εξαιρετικά κουρασμένη από την ασταμάτητη προσπάθειά μου για να παραμένει ζωντανή αυτή ακριβώς η δυνατότητα της επιλογής με ελευθερία. Το θέμα δεν είναι ούτε το μεγάλο budget ούτε οι διάσημοι ηθοποιοί. Είναι πως χρειαζόμαστε επειγόντως καλλιτεχνική παιδεία από την κούνια, ανώτατες, υψηλού επιπέδου καλλιτεχνικές σπουδές, ισότιμη πρόσβαση στην τέχνη και αναγνώριση της σημασίας της τέχνης μέσα στην κοινωνία.

– Αυτή η παράσταση θα δώσει στους θεατές μια ανακούφιση, μια ελπίδα, μια χαραμάδα φωτός (έστω θεατρικά) με την απόδοση δικαιοσύνης; 

Μαρία Λούκα: Ελπίζω πως ναι. Όχι όμως με τη στενή έννοια που αφορά στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης, καθώς ο λόγος που αρθρώνει πάνω σε αυτό είναι κριτικός, καταδεικνύοντας την αρχιτεκτονική της αγριότητας πάνω στην οποία είναι δομημένο. Ωστόσο, με την ευρύτερη έννοια της δικαίωσης ή της αποκατάστασης που σημαίνει πολύ περισσότερα πράγματα από μια δικαστική απόφαση, θεωρώ πως ο ορίζοντας της παράστασης είναι ανοιχτός και καθαρός. Δεν σου κόβει την ανάσα.

Παυλίνα Μάρβιν: Με την απόδοση δικαιοσύνης, ναι, αλλά σε κάποιο βαθμό. Κυρίως με την υπέρβαση από τα κάτω. Με τη φιλία, τη συντροφικότητα, την επιθυμία για ζωή, μοίρασμα και δικαιοσύνη. Την προετοιμασία για ρήξη με έναν εαυτό που σωπαίνει και αφανίζεται.

– Μαρία, πόσες δυσάρεστες, άβολες, κακοποιητικές ερωτήσεις σε επιζώντες/επιζώσες σεξουαλικής κακοποίησης έχεις ακούσει μέσα σε δικαστήρια;

Μαρία Λούκα: Το πρόβλημα δεν είναι πόσες τέτοιες ερωτήσεις έχω ακούσει εγώ από μια θέση παρατηρητική και αλληλεγγύης. Το πρόβλημα είναι πως οι επιζώσες/ντες της σεξουαλικής βίας έχουν εκτεθεί σε ερωτήσεις υποτιμητικές, προσβλητικές, κακοποιητικές που συχνά δεν αφορούν στον πυρήνα των καταγγελιών τους, αλλά στην προσπάθεια υπονόμευσης της προσωπικότητας τους. 

Η εξέταση των επιζωσών/όντων σεξουαλικής κακοποίησης στις δικαστικές αίθουσες προσιδιάζει όντως με ναρκοπέδιο, στο οποίο πρέπει να περπατάς στις μύτες και να κρατάς την ανάσα σου για να επιβιώσεις. Είναι πάγια τακτική των συνηγόρων υπεράσπισης να θέτουν ερωτήματα και σχόλια που αφορούν στην σεξουαλική ζωή του θύματος, στην οικονομική του κατάσταση, στη σχέση που είχε με τον δράστη, στην εικόνα του, στο αν μετά το καταγγελλόμενο περιστατικό εμφανίζεται καταρρακωμένο ή ευδιάθετο, ακόμα και στο ντύσιμο. «Φορούσε ελαφρά ρούχα» σχολίασε πρόσφατα σε δίκη για βιασμό και απόπειρα με κατηγορούμενο ηθοποιό η συνήγορος του, για το είδος του εσώρουχου που φορούσε ρώτησε ο εισαγγελέας μια καταγγέλλουσα στη δίκη Φιλιππίδη. 

Είναι αμέτρητα τα περιστατικά και εδράζονται στην κουλτούρα βιασμού. Κανονικά δεν θα έπρεπε να επιτρέπονται, καθώς υπάρχει πρόβλεψη στην κοινοτική και στην εγχώρια νομοθεσία για προστασία των θυμάτων της εγκληματικότητας από τη δευτερογενή θυματοποίηση. Συμβαίνει, όμως, πολύ συχνά. 

Γι’ αυτό ακόμα και επιζώσες/όντες που μπορεί να βγαίνουν με μια καλή απόφαση από τη δικαστική αίθουσα, μαζί με το αίσθημα της ανακούφισης είναι πιθανό να νιώθουν εξάντληση εξαιτίας των συμπεριφορών που βίωσαν μέσα στο δικαστήριο. Εμείς στην παράσταση έχουμε μια κριτική ματιά στο συγκεκριμένο ζήτημα γιατί θεωρούμε πως πρέπει να αλλάξει ριζικά.

– Πόση ευθύνη κουβαλάτε στους ώμους σας αναλαμβάνοντας να πείτε μια πραγματική ιστορία; 

Παυλίνα Μάρβιν: Την ευθύνη να μην προδώσουμε το φως που μας εμπιστεύτηκαν και την ανάγκη να ταξιδέψει αυτή η ιστορία όσο μακρύτερα γίνεται.

– Ποια ήταν η πιο ωραία στιγμή που ζήσατε στις πρόβες σας; 

Μαρία Λούκα: Το πιο ωραίο που ζούμε στις πρόβες είναι η έγνοια που έχουμε να είμαστε καλά και να λειτουργούμε φροντιστικά μεταξύ μας. Δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Προσωπικά νιώθω ευγνωμοσύνη γι’ αυτήν τη συνεργασία με την Παυλίνα, τον Ιώκο και όλη την ομάδα.

Παυλίνα Μάρβιν: Η δική μου αγαπημένη στιγμή είναι πολύ πρόσφατη. Φτάνοντας στην πρόβα μετά από ένα μακρύ ταξίδι με τα ΜΜΜ, απευθείας από το σχολείο όπου εργάζομαι, με το κεφάλι μου γεμάτο πρόσφατα προβλήματα και μπαίνοντας στο θέατρο, αντίκρισα το υπό κατασκευή δωμάτιο του Πέτρου, του ήρωά μας, την Ασημίνα μόλις να τοποθετεί με φροντίδα ένα νέο σκηνικό αντικείμενο, την Ειρήνη να διευθετεί τον χώρο με ηρεμία και να σημειώνει τις αλλαγές στο κείμενο, την αφίσα της Αναστασίας, τον Ιώκο, με το χαρακτηριστικά σπιθοβόλο βλέμμα του, να ετοιμάζεται για το πέρασμα.

Μια στιγμή που έχει επαναληφθεί πολλές φορές και αυτό ακριβώς μεγαλώνει την ήδη τεράστια σημασία της: την ψυχική και σωματική παρουσία όλων που με μετατόπισε και εμένα από το χάος στο παρόν, από έναν πολύ δύσκολο κόσμο, σε τούτον εδώ που φτιάχνουμε μαζί ως μια διορθωτική εμπειρία στη ζωή που μας επιβάλλεται.

Info: «Μέσα στο ναρκοπέδιο, μου είπαν πως θα μάθω να χορεύω». Κάθε Δευτέρα & Τρίτη στις 21:00, από τις 24 Νοεμβρίου μέχρι τις 23 Δεκεμβρίου στο Κέντρο ελέγχου τηλεοράσεων.

Κείμενο: Μαρία Λούκα

Σκηνοθεσία: Παυλίνα Μάρβιν

Ερμηνεία: Ιώκο Ιωάννης Κοτίδης

Μια παραγωγή του Eteron – Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή

Συμπαραγωγή: Κέντρο ελέγχου τηλεοράσεων

Εισιτήρια εδώ.