6 φορές που η ελληνική τηλεόραση σέρβιρε ρητορική μίσους

Για να μιλήσει κανείς για τη ρητορική μίσους θα πρέπει να επιχειρήσει να την ορίσει. Σύμφωνα με το σχέδιο δράσης του ΟΗΕ εναντίον της (παρουσιάστηκε τη 18η Ιουνίου 2019): «Η ρητορική μίσους αναφέρεται σε κάθε είδους επικοινωνία, σε προφορική, γραπτή ή συμπεριφορική μορφή, που επιτίθεται ή χρησιμοποιεί μειωτική ή διακρίσιμη γλώσσα αναφερόμενη σε ένα άτομο ή μια ομάδα με βάση την ταυτότητά τους». Αυτός ο ορισμός είναι αρκετός για την αφετηρία μας.

Για να αντιδράσει κανείς απέναντι στη ρητορική μίσους, θα πρέπει να την αναγνωρίζει όπου κι αν τη συναντά. Στον δρόμο, στις καθημερινές συζητήσεις, στον χαοτικό κόσμο των social media, αλλά και στην τηλεόραση και τον δημόσιο λόγο που τα πρόσωπα που φιλοξενούνται σε αυτή εκφράζουν. Στην Ελλάδα έχουμε εκτεθεί πολλές φορές μέσω της τηλεόρασης σε ρητορική μίσους. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίναμε πάντα, αλλά ευτυχώς ο κόσμος αλλάζει και πλέον στρέφοντας το βλέμμα μας στο παρελθόν μπορούμε να καταλάβουμε πότε αυτά που ακούγαμε στις τηλεοράσεις μας ήταν εγκληματικός λόγος μίσους και όχι το δικαίωμα του καθενός στην άποψή του. Η ελευθερία του λόγου άλλωστε δεν μπορεί να νοείται ως ελευθερία όταν βλάπτει τους άλλους, όταν προωθεί τις διακρίσεις ή όταν γίνεται βίαιο πλήγμα στην προσωπικότητα άλλων.

Με σκοπό να αναγνωρίζουμε τη ρητορική μίσους όπου τη συναντάμε από εδώ και μπρος και με στόχο να δούμε το τηλεοπτικό μας παρελθόν και παρόν με κριτικό βλέμμα, κάναμε ένα ζάπινγκ στις αναμνήσεις μας. Ανακαλύψαμε ανάμεσα σε δεκάδες αλγεινές και ετεροντροπιαστικές στιγμές της ελληνικής τηλεόρασης και κάποιες περιπτώσεις όπου ξεκάθαρα στην τηλεόραση φιλοξενήθηκε ρητορική μίσους και κανείς δεν σκέφτηκε να την «κόψει» στο μοντάζ.

Δυστυχώς το μίσος, βλέπεις, κάνει νούμερα. Και στην ελληνική τηλεόραση συχνότατα ο θεατής διαπιστώνει ότι τα νούμερα έχουν μεγαλύτερη σημασία από την ψυχική του υγεία αλλά και την προαγωγή ενός πιο υπεύθυνου δημόσιου λόγου για χάρη της προόδου της κοινωνίας στην οποία ζούμε όλοι μας. Η ελληνική τηλεόραση τείνει να αγνοεί πόση δύναμη έχει ο λόγος. Πόσο μπορούν οι ιδέες που εκφράζονται σε αυτήν να πηγαίνουν την κοινωνία πίσω ή μπροστά, να υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα των ανθρώπων ή να τα καταπολεμούν με «ασπίδα» την ελεύθερη έκφραση.

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία η ρητορική μίσους είναι παράνομη. Όπως αναφέρει το Άρθρο 1 στον Νόμο 927/1979: «Όποιος με πρόθεση, δημόσια, προφορικά ή δια του τύπου, μέσω του διαδικτύου ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο ή τρόπο, υποκινεί, προκαλεί, διεγείρει ή προτρέπει σε πράξεις ή ενέργειες που μπορούν να προκαλέσουν διακρίσεις, μίσος ή βία κατά προσώπου ή ομάδας προσώπων, που προσδιορίζονται με βάση τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία, τις γενεαλογικές καταβολές, την εθνική ή εθνοτική καταγωγή, το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα φύλου ή την αναπηρία, κατά τρόπο που εκθέτει σε κίνδυνο τη δημόσια τάξη ή ενέχει απειλή για τη ζωή, την ελευθερία ή τη σωματική ακεραιότητα των ως άνω προσώπων, τιμωρείται με φυλάκιση τριών (3) μηνών έως τριών (3) ετών και με χρηματική ποινή πέντε έως είκοσι χιλιάδων (5.000 – 20.000) ευρώ».

Η ελληνική τηλεόραση, οι άνθρωποί της δηλαδή, είναι καλό να θυμούνται το παραπάνω. Εμείς κάνοντας ζάπινγκ δεν το ξεχάσαμε.

6 φορές που η ελληνική τηλεόραση ήταν ο παράδεισος της ρητορικής μίσους

Ο Νότης Σφακιανάκης και το κρεσέντο ομοφοβίας

Στην εκπομπή Late Night του Γιώργου Λιάγκα είχε εμφανιστεί το 2017 ο Νότης Σφακιανάκης όπου, μεταξύ πολλών άλλων, είχε πει ότι η Χρυσή Αυγή είναι «οι αντιστασιακοί του σήμερα» κι ότι ο ίδιος «επιβαλλόταν» να ξαναψηφίσει την έκτοτε καταδικασμένη εγκληματική οργάνωση. Επίσης είχε αναφερθεί στην ομοφυλοφιλία και στο ενδεχόμενο τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια. Πολλά χρόνια πριν το θέμα της τεκνοθεσίας και του δικαιώματος στον γάμο από τα ομόφυλα ζευγάρια γίνει σχεδόν καθημερινό αντικείμενο ρεπορτάζ στις πρωινές εκπομπές (και πολύ πριν ακούσουμε έναν σωρό αναχρονιστικές και σκοταδιστικές απόψεις για το ζήτημα) ο Νότης Σφακιανάκης είχε «ξεσπαθώσει» κατά των ομοφυλοφίλων.

Για τον Νότη Σφακιανάκη, όπως και για άλλους ομοφοβικούς, οι ομοφυλόφιλοι έχουν τα δικαιώματα που χρειάζονται και προσπαθούν να «κλέψουν» δικαιώματα άλλων. Φυσικά και δεν είναι ίσοι, στο μυαλό του, με εκείνον. Κι αυτός είναι ο σπόρος που οδηγεί στη ρητορική μίσους τελικά: Η πίστη σου ότι δεν υπάρχει ισότητα, ότι δεν είναι «κανονικό» να υπάρχει ισότητα. Ό,τι κάποιοι είναι λιγότερο ίσοι από σένα.

«Οι ομοφυλόφιλοι βίαια προσπαθούν να περάσουν πράγματα. Έχουν έλλειψη δικαιωμάτων; Όχι. Θέλουν να αποκτήσουν κάτι το οποίο δεν είναι ανάγκη να το έχουν. Είναι εγκληματικό να κάνουν παιδί. 2 άντρες μεγαλώνουν ένα παιδί. Το παιδί αυτό από που βγήκε; Από μία γυναίκα. Είμαστε δύο πατεράδες, μεταξύ μας κάποιος κάνει τη μαμά. Δεν έχω τίποτα με τους ομοφυλόφιλους. Δεν πρέπει όμως με τίποτα οι πράξεις σου να βλάψουν έναν άνθρωπο. Δεν πρέπει ούτε να υιοθετούν. Το παιδί επιβάλλεται να μεγαλώσει με τα 2 φύλα.

Επιβάλλεται! Λόγω φύσεως! Αν θες να πας παρά φύση κάνε το νταηλίδικα. Δυστυχία μεγάλη αν τύχει στα παιδιά μου, αλλά το αγαπώ το παιδί μου. Αν το παιδί μου τώρα μου πει “μπαμπά θα πάω να υιοθετήσω ένα παιδί με τον σύζυγό μου”, θα του πω “ρε σεις, καθίστε εκεί στο κρεβάτι σας και αφήστε ήσυχο το παιδάκι στη φυσιολογική ροή των πραγμάτων”. Το παιδάκι σε ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι θα γίνει ομοφυλόφιλος», είχε πει ο Νότης Σφακιανάκης εντελώς αντιεπιστημονικά και εντελώς προάγοντας τις διακρίσεις εις βάρος των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Μπορείς να δεις την εκπομπή εδώ.

Ο Αλέξης Κούγιας και οι Ρομά ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ

Ο Αλέξης Κούγιας είχε χαρίσει πολλές «ρητορική μίσους στιγμές» στην ελληνική τηλεόραση προτού φύγει από τη ζωή το 2025. Διάλεξα μία που μας γυρνά πίσω στις εκλογές της 7ης Ιουλίου του 2019. Ο Αλέξης Κούγιας σχολίαζε το ποσοστό που είχες πάρει ο ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές.

«Το 26% ή 27% που φαίνεται να παίρνει ο ΣΥΡΙΖΑ είναι σημαντικό ποσοστό, αλλά βεβαίως είναι σημαντικό το τι παίρνει κι ο αντίπαλος. Όμως πρέπει να σας ανησυχεί ποια είναι η σύνθεση των ανθρώπων που σας ψήφισαν. Αν είναι Ρομά, λαθρομετανάστες που πήραν διαβατήρια, άνθρωποι με ιδιαιτερότητες ή οι ταλαιπωρημένοι των φυλακών τότε μειώνεται η προσδοκία της επανόδου», είχε πει στην αρχή ο Αλέξης Κούγιας. Στη διευκρίνιση που έδωσε δευτερολογώντας φάνηκε να πιστεύει απόλυτα στην ορθότητα των λεγομένων τους. Ψεγάδι δεν βρήκε.

«Φυσικά και πρέπει να έχουν δικαίωμα ψήφου αυτοί που προανέφερα, απλά είναι μειωμένης ανεξαρτησίας όσον αφορά την ψήφο τους γιατί ψηφίζουν διαφορετικά απ’ ό,τι ο ελεύθερος επαγγελματίας τον οποίο έλιωσε η κυβέρνηση. Κι αν η αισθητική της αριστεράς είναι η αισθητική των Ρομά, των ανθρώπων με ιδιαιτερότητες και των ταλαιπωρημένων των φυλακών, εμένα δε με εκφράζει», είπε ο Αλέξης Κούγιας. «Ανθρώπους με ιδιαιτερότητες» διευκρίνισε πως ονόμαζε τους γκέι, ενώ ο στοχος του μίσους εδώ ήταν κυρίως οι Ρομά που ο Αλέξης Κούγιας συνδέοντάς τους με την παραβατικότητα, τους υποτίμησε ως ψηφοφόρους και ως ανθρώπους. Πολίτες δεύτερης κατηγορίας με ψήφο χαμηλότερης ποιότητας δηλαδή. Ο Νίκος Χατζηνικολάου τότε τον είχε διακόψει οργισμένος και τον χαρακτήρισε φασίστα, αλλά τι θα θες, τα πράγματα είχαν ήδη ειπωθεί.

Η Μάρα Μεϊμαρίδη και οι «ράτσες» των ανθρώπων

Η Μάρα Μεϊμαρίδη ήταν το 2021 μέλος της τηλεοπτικής παρέας της Κατερίνας Καινούργιου. Έδινε συμβουλές για θέματα σχέσεων, ενώ καμιά φορά βρισκόταν και στον καναπέ του Super Κατερίνα όταν εκείνη υποδεχόταν τους καλεσμένους της. Καλεσμένη ήταν και η Λάουρα Νάργες στην εκπομπή του Alpha, όπου η Μάρα Μεϊμαρίδη είχε κάποιες ανεκδιήγητες απορίες. «Αυτό το Σαντικάι τι όνομα είναι; Σαλιγκάρι ξέρω, όχι Σαντικάι. Τι ράτσα είναι ο κ. Σαντικάι; Τι με βαράς κι εσύ καλέ; Να μάθω από πού είναι. Έλληνας;», είπε για τον σύντροφο της τραγουδίστριας Χρήστο Σαντικάι. Εκείνη της εξήγησε ότι ο Χρήστος Σαντικάι κατάγεται από την Αλβανία κι εκείνη επανήλθε λέγοντας «Να του πεις ότι θέλω να αγοράσω ένα οικόπεδο στην Αλβανία εκεί που είναι οι ωραίες παραλίες. Είναι ωραίος γκόμενος». Ναι, το επίπεδο ήταν χαμηλό. Ναι, το «ράτσα» είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό δείγμα ρατσισμού.

Η εκπομπή Ράδιο Αρβύλα σχολίασε το απόσπασμα όπως θα δεις πιο κάτω, ενώ η Μάρα Μεϊμαρίδη ζήτησε συγγνώμη όχι επειδή είπε κάτι ρατσιστικό, αλλά επειδή αυτό που είπε κάποιοι το παρανόησαν.

Ο Νίκος Μιχαλόλιακος ήταν ο ορισμός του μίσους

Όσο η Χρυσή Αυγή δεν αντιμετωπιζόταν ως αυτό που πραγματικά ήταν, δηλαδή ως εγκληματική οργάνωση (η δίκη ολοκληρώθηκε με την καταδίκη της Χρυσής Αυγής στις 22 Οκτωβρίoυ 2020 στην αίθουσα τελετών του Εφετείου Αθηνών), τα μέλη της εμφανίζονταν συχνά πυκνά στην τηλεόραση απ’ όπου σκορπούσαν ανερυθρίαστα τον ρατσιστικό λόγο τους. Ανάμεσα στα δεκάδες παραδείγματα ήταν και η ρατσιστική επίθεση του αρχηγού τους, Νίκου Μιχαλιολάκου στον Γιάννη Αντετοκούνμπο. Το 2013 ο Γιάννης και ο Θανάσης Αντετοκούνμπο είχαν πανηγυρίσει κρατώντας την ελληνική σημαία στο draft του NBA όταν ο πρώτος επιλέχτηκε να παίξει εκεί.

«Και στο ζωολογικό κήπο αν δώσετε σε έναν χιμπατζή μια μπανάνα ή μια σημαία θα την σηκώσει» ήταν το σχόλιο του Νίκου Μιχαλολιάκου στην τηλεόραση. «Ξέρετε σαν αυτόν τον νεαρό πόσοι από το Κονγκό και τη Νιγηρία βρίσκονται στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή και δεν παίζουν μπάσκετ;», πρόσθετε αναφέροντας ότι δεν διαχωρίζει εκείνος τον κόσμο «αλλά ο Θεός». Είπαμε ρητορική μίσους νοείται «κάθε είδους επικοινωνία, σε προφορική, γραπτή ή συμπεριφορική μορφή, που επιτίθεται ή χρησιμοποιεί μειωτική ή διακρίσιμη γλώσσα αναφερόμενη σε ένα άτομο ή μια ομάδα με βάση την ταυτότητά τους». Ο φυλακισμένος πλέον Νίκος Μιχαλολιάκος σε κάθε του τηλεοπτική εμφάνιση ανταποκρινόταν πλήρως σε αυτόν τον ορισμό.

Ο μισαναπηρισμός του Δημήτρη Οικονόμου

Ρητορική μίσους είναι οποιαδήποτε έκφραση προάγει τις διακρίσεις. Όταν σε κανάλι πανελλαδικής εμβέλειας λες ότι από το να μείνεις ανάπηρος είναι καλύτερο να πεθάνεις κι ο συνάδελφός σου συμφωνεί λέγοντας «βέβαια, είσαι όμηρος», οι διακρίσεις είναι εκεί. Τα ανάπηρα άτομα αντιμετωπίζονται αυτόματα σαν άτομα που χρειάζονται λύπηση, που δεν αξίζουν το ίδιο με τα μη ανάπηρα άτομα. Η περιθωριοποίηση που βιώνουν τα ανάπηρα άτομα δεν υποχωρεί όταν τέτοιες σκέψεις εκφράζονται δημοσίως χωρίς δεύτερη σκέψη. Το στίγμα δεν εξαλείφεται.

«Πέρα από τους νεκρούς, δεκάδες ή και εκατοντάδες ανάπηροι θα περάσουν τη ζωή τους σε καροτσάκι. Σκέψου τον εαυτό σου σε ένα καροτσάκι, ίσως είναι καλύτερη περίπτωση να είσαι νεκρός, από το να είσαι σε ένα καρότσι από το πρωί μέχρι το βράδυ. Όμηρος. Το λέω με μεγάλη αγάπη στους ανθρώπους αυτούς», είπε πριν λίγους μήνες ο Δημήτρης Οικονόμου σχολιάζοντας ένα ακόμη τροχαίο δυστύχημα, με νεκρό έναν 22χρονο κι έναν σοβαρά τραυματία.

Όπως έγραφε τότε στο LadyLike η Ζωή Δημητρίου: «τα ανάπηρα άτομα δεν ζητάνε την αποδοχή μας. Τα ανάπηρα άτομα απαιτούν το αναφαίρετο δικαίωμα της ισότιμης αντιμετώπισης». Κι ο μισαναπηρισμός που εκφράζεται στον δημόσιο λόγο δεν βοηθάει σίγουρα σε αυτό.

Ο Κωνσταντίνος Μπογδάνος και οι «βίγκαν λεσβίες μπαχαλοσατανίστριες»

Ο μισογυνισμός έχει βρει έναν πολύτιμο σύμμαχο στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Μπογδάνου. Το 2019 ο δημοσιογράφος θέλησε να μιλήσει για μία διεθνή συνωμοσία που λειτουργεί με τη στήριξη της «παγκόσμιας νέας αριστεράς» και αποτελείται από «μπαχαλοσατανίστριες wiccas, παγανίστριες μάγισσες» που θέλουν να «επιβάλουν τη λεσβιακή τους βιγκανικότητα» με το να βεβηλώνουν εκκλησίες. Είχε προηγηθεί ο βανδαλισμός παρεκκλησίου στα Σεπόλια για τον οποίο είχε αναλάβει την ευθύνη ο Πυρήνας Αναρχικών Μαγισσών. Λεσβίες και βίγκαν δεν δήλωσαν οι εν λόγω «μάγισσες», αλλά ανέλαβε να τα πει για εκείνες ο Κωνσταντίνος Μπογδάνος.

Ο Κωνσταντίνος Μπογδάνος δήλωνε συντρητικός πατριώτης φιλελεύθερος ορθόδοξος άνθρωπος όπως κι όλοι οι «φυσιολογικού άνθρωποι» γύρω του και ορίστηκε από μόνος του «μαγισσομάχος». Θα μπορούσε όλο το παραπάνω να ήταν μία σουρεάλ στιγμή της ελληνικής τηλεόρασης, αν δεν ήταν ένα ξέσπασμα μισογυνισμού σύμφωνα με το οποίο όποιες γυναίκες δεν συμμορφώνονται με τις επιταγές της πατριαρχίας είναι βίγκαν, λεσβίες και βέβαια μπαχαλοσατανίστριες. Το απόσπασμα από την τηλεοπτική εκείνη εμφάνιση του Κωνσταντίνου Μπογδάνου βλέπεις παρακάτω σε ένα βίντεο του luben.

Ποιος έχει την ευθύνη για τη ρητορική μίσους στην τηλεόραση;

Να ένα ερώτημα που μοιάζει φιλοσοφικό. Σίγουρα η μεγαλύτερη ευθύνη βαραίνει αυτόν που εκφέρει τον ρατσιστικό λόγο, αυτόν που κάνει διακρίσεις και εκπέμπει μίσος. Αλλά τι συμβαίνει με εκείνους που του παραχωρούν δημόσιο βήμα; Κατά τη γνώμη μου, η ευθύνη αυτή μοιράζεται.

«Παν πρόσωπο έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης, καθώς και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών…», αναφέρει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Όμως η ελευθερία έκφρασης δεν είναι απόλυτο δικαίωμα. Όταν έρχεται σε σύγκρουση με την προστασία από τη ρητορική μίσους τότε περιορίζεται. Η ελευθερία έκφρασης δεν είναι το αντίδοτο σε κάθε αντίδραση προς αυτά που λέμε. Αλλιώς δεν θα υπήρχαν ούτε οι έννοιες της συκοφαντικής δυσφήμισης ούτε της παραβίασης της ιδιωτικότητας που επίσης την περιορίζουν. Ο δημόσιος λόγος έχει ευθύνη. Αλλά την ίδια ευθύνη έχουμε κι εμείς όταν παραχωρούμε μία δημόσια πλατφόρμα για να εκφραστεί.