LIFE

Οι γυναίκες και τα ποτάμια της Αθήνας. Τα διάσπαρτα κομμάτια της ιστορίας ενώνονται

Η ανθρώπινη φύση είναι σαν το νερό. Παίρνει το σχήμα του δοχείου που το περιέχει και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη. Είναι το νερό που καθορίζει τη ζωή γιατί είναι η ουσιαστική πηγή της. Αυτό που για εσένα είναι αυτονόητο κάποτε ήταν μία δύσκολη δουλειά με κοινωνικο-οικονομικές προεκτάσεις. Μία μικρή αναδρομή με θέμα το πολύτιμο αγαθό μας, το νερό.

Ο χρόνος κυλάει όπως το νερό, συλλέγοντας αναμνήσεις και ιστορίες στην πορεία του. Αυτές οι ιστορίες είναι κομμάτια μνήμης που συνθέτουν μια ολόκληρη παράδοση για το νερό στην Αττική. Από τα πηγάδια και τους νερουλάδες μέχρι και το εξελιγμένο σύγχρονο δίκτυο και την τηλεμέτρηση, συλλέγονται μνήμες οι οποίες αποτυπώνουν το ιστορικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εκάστοτε εποχής, τη διαμόρφωση των γεωγραφικών ορίων της Αθήνας και  την ανάπτυξη της πόλης της Αττικής και των κατοίκων της.

Η ΕΥΔΑΠ θεματοφύλακας της ιστορίας του νερού και των ανθρώπων της επιδιώκει να διατηρήσει και να διαφυλάξει αυτή την κληρονομιά, με το «Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ». Ειδικότερα, η ΕΥΔΑΠ, επιχειρεί να «ανακατασκευάσει» την αφήγηση των αναμνήσεων και των ιστοριών που αναπτύσσονται μεταξύ του νερού, της κοινωνίας και της πολιτείας.

Μέσα από το οπτικοακουστικό και έγχαρτο υλικό, ενώνονται τα διάσπαρτα μέρη των ιστοριών, δημιουργώντας μία ενιαία αφήγηση με την καθημερινή πρακτική των ανθρώπων και των εργασιών τους κατά τη διάρκεια των έργων κατασκευής ύδρευσης και αποχέτευσης, καθώς και τα στάδια και ο τρόπος κατασκευής των έργων αυτών.

Τα ιστορικά τεκμήρια που συλλέγονται και καταγράφονται, δημιουργούν το Δίκτυο Πολιτισμού της ΕΥΔΑΠ. Μέσα από μία διαδικασία συγκέντρωσης, μελέτης, τεκμηρίωσης και χαρτογράφησης, επιδιώκεται η «αναπαράσταση» της ιστορίας του νερού και της συνολικής πορείας της Εταιρείας, μορφοποιώντας την πολιτιστική ταυτότητα της.

Παρακάτω παρατίθεται απόσπασμα από το Λεύκωμα «Υδάτινη Ιστοριογραφία: Χρονικό της διαχείρισης του νερού στην Αττική» του συγγραφέα Ευάγγελου Χεκίμογλου, το οποίο εκδόθηκε από το Δίκτυο Πολιτισμού ΕΥΔΑΠ, το έτος 2014 και βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα της ΕΥΔΑΠ www.eydap.gr

«Γυναίκες βγάζουν νερό από πηγάδι της Αθήνας, 1938». Πηγή φωτογραφίας: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Τα νερά των ποταμών

Εικάζεται ότι οι τρεις ποταμοί που έρεαν στην αρχαία Αθήνα, ο Ιλισός, ο Ηριδανός και ο Κηφισός, έπαιζαν για την ύδρευση της πόλης κάποιο ρόλο, που όμως δεν είναι σαφής. Δεν έχουμε μαρτυρίες για λήψη νερού με σκεύη από το ποτάμι, ενώ διαθέτουμε μία αρνητική μαρτυρία για τη λήψη από τον Κηφισό.

Ωστόσο δεν λείπουν οι μαρτυρίες ότι το νερό ήταν καθαρό. Στο έργο του «Φαίδρος» ο Πλάτων βάζει το Σωκράτη να συναντά το φίλο του ονόματι Φαίδρο, ο οποίος είχε ξεκινήσει από ένα φιλικό σπίτι κοντά στο ναό του Ολυμπίου Διός και πήγαινε έναν περίπατο έξω από τα τείχη. Ο Σωκράτης τον συνοδεύει σε ένα κατάφυτο τόπο με καθαρά νερά, δίπλα στον Ιλισό. Περνούν τον ποταμό και φτάνουν στην ανατολική όχθη του, στις παρυφές του λόφου του Αρδηττού (βλ. Travlos, Pictorial Dictionary, σ. 289.). Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι δύο περιπατητές δεν έφτασαν τόσο μακριά. Δεν πέρασαν το ποτάμι. Βάδισαν μέσα σε ρυάκια του Ιλισού και συνάντησαν στο δρόμο μια τουλάχιστον πηγή του.

Το νερό και ο καταμερισμός της εργασίας μεταξύ των φύλων

«Γυναίκες πλένουν τα ρούχα τους σε ποτάμι της Αττικής, πριν από την ανάπτυξη του σύγχρονου δικτύου ύδρευσης».  Πηγή φωτογραφίας: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

Στις παραστάσεις των υδριών της αρχαίας Αθήνας αλλά και στα χαρακτικά που συνοδεύουν τις περιηγητικές αφηγήσεις του 18ου-19ου αιώνα, υπάρχει ένα κοινό στοιχείο που εκφράζει μία διαχρονική πραγματικότητα: Γυναικείες φιγούρες που κρατούν στάμνες ή παίρνουν νερό από πηγές, ένα μοτίβο που υποδηλώνει το έργο της γυναίκας για τη μεταφορά πόσιμου ύδατος από το σημείο δημόσιας διανομής ως τον τόπο κατανάλωσης. Πολύ πριν αποκτήσουμε οπτικές μαρτυρίες, έχουμε άλλωστε τη μαρτυρία του Ηρόδοτου, ότι οι Αθηναίοι έστελναν τις γυναίκες τους να παίρνουν νερό από την Καλλιρρόη.

Μια άλλη ιστορική σχέση του γυναικείου φύλου με το νερό, όπως την παραδίδουν οι περιηγητές, αφορά το πλύσιμο στον Ιλισό. «Καθώς με πληροφόρησε ο κ. Φωβέλ, μόλις σκάψει κανείς την κοίτη του Ιλισού θα βρει νερό σε ελάχιστο βάθος. Κι αυτό τόσο καλά το ξέρουν οι αρβανίτισσες χωρικές ώστε, όταν θέλουν να πλύνουν τα ασπρόρουχά τους, ανοίγουν μία τρύπα στον άμμο τη ρεματιάς και αμέσως αναβλύζει νερό. Φαίνεται λοιπόν πως η κοίτη του Ιλισού φράχτηκε από πέτρες ανακατεμένες με άμμο που κύλησαν από τα κοντινά βουνά κι έτσι το νερό τώρα τρέχει ανάμεσα σε δύο στρώματα άμμου…» (βλ. F.-R. de Chateaubriand, Το ταξίδι στην Ελλάδα, μτφ.  Α. Καραντώνης), Αθήνα 2010, σσ. 197-198).

 

Ε. Χεκίμογλου, «Υδάτινη Ιστοριογραφία: Χρονικό της διαχείρισης του νερού στην Αττική» (σ.37-55 ), Αθήνα: ΕΥΔΑΠ, 2014.

 

Κεντρική Φωτογραφία: