Η αγωνίστρια Κίττυ Αρσένη μέσα από τα λόγια της ανιψιάς της, Αμαλίας Αρσένη

«Ο φόβος του πόνου είναι μεγαλύτερος από την πραγματικότητα του πόνου. Είδα πως θέλανε να με κάνουνε κομμάτια και έμοιαζαν σαν κανίβαλοι. Τους είδα να ηδονίζονται την ώρα που σπαρτάραγα. Αυτή ήταν η δουλειά τους. Δεν με ξέρανε καθόλου», έγραφε η Κίττυ Αρσένη στο βιβλίο της, Μπουμπουλίνας 18, όπου περιέγραφε τα βασανιστήρια που έζησε στην ταράτσα της οδού Μπουμπουλίνας 18 στο κολαστήριο της Υποδιεύθυνσης της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών στα χέρια των τεράτων του καθεστώτος.

Η Κίττυ Αρσένη, που συνελήφθη και βασανίστηκε ως μέλος του Πατριωτικού Μετώπου, ήταν σκηνοθέτρια και ηθοποιός, συγγραφέας και ακτιβίστρια, καθηγήτρια θεάτρου, δραστήρια πολιτική προσωπικότητα, ενώ κατήγγειλε τα βασανιστήρια της Χούντας στο Συμβούλιο της Ευρώπης όπου κατέθεσε ως μάρτυρας το 1968. Πέθανε στις 14 Σεπτεμβρίου 2013, όμως παραμένει ζωντανό σύμβολο στη μάχη κατά του φασισμού. Γι’ αυτό το σύμβολο μας μιλά η ανιψιά της, Αμαλία Αρσένη, το μικρό κορίτσι που εξαιτίας της ερωτεύτηκε το θέατρο, τη διδασκαλία και το δίκαιο. Το κορίτσι που μεγάλωσε και προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει όλα τα μαθήματα ζωής που πήρε από εκείνη στα δικά της μικρά παιδιά. Την ηθοποιό που κάποια στιγμή πήρε το κείμενο της Κίττυς Αρσένη και έδωσε σάρκα και οστά σε μία εφιαλτική, αλλά τόσο σημαντική καταγραφή στη σκηνή του θεάτρου.

Η Αμαλία Αρσένη μοιράζεται τις αναμνήσεις της από την παρουσία της Κίττυς Αρσένη στη ζωή της, τον αντίκτυπο του βασανισμού της στη δική της, αλλά και την οικογενειακή της ζωή, τα διδάγματα για τον φασισμό που έμαθε βιωματικά χάρη στις προσωπικότητες με τις οποίες έζησε, αλλά και τις δικές της ανησυχίες για τον φασισμό σήμερα.

«H Κίττυ εκτός από αγωνίστρια, μοναδική ηθοποιός και δασκάλα θεάτρου ήταν ένας καταπληκτικός άνθρωπος. Ήταν γενναιόδωρη, σκεπτόμενη καλλιεργημένη με έντονη προσωπικότητα που έλεγε πάντα τη γνώμη της με θάρρος. Έγινα ηθοποιός εξαιτίας της: με πήγαινε συνέχεια στο θέατρο, μου πρότεινε βιβλία – έτσι αγάπησα τη λογοτεχνία- και έβλεπα επίσης πόσο αγαπούσε τη διδασκαλία κάτι που τελικά ακολούθησα και εγώ. Επαγγελματικά οι ζωές μας είναι σχεδόν ταυτόσημες απλώς εκείνη λόγω δυσμενών οικογενειακών συνθηκών δεν πήγε στη Φιλολογία που τόσο αγαπούσε», λέει η Αμαλία Αρσένη για την επιρροή που είχε στην προσωπικότητα και την πορεία ζωής της η θεία της, αδερφή του πατέρα της, πολιτικού Γεράσιμου Αρσένη.

Μαζί κάνουμε μία βουτιά στη ζωή μίας αγωνίστριας που παρά τα σημάδια που η μάχη με τον φασισμό άφησε στο σώμα και την ψυχή της, κέρδισε τον δικό της «πόλεμο» για όλους μας.

– Πότε θυμάσαι να ακούς για πρώτη φορά την ιστορία του βασανισμού της θείας σου, Κίττυς Αρσένη, από τη Χούντα;

Η ίδια δεν μίλησε ποτέ σε μένα για όσα πέρασε. Απλώς στα 17 μου, μού χάρισε το βιβλίο της και έτσι έμαθα τι και πως. Την έκταση των όσων έζησε την κατάλαβα πολύ αργότερα όταν πια είχε φύγει από τη ζωή, γιατί τότε ο κόσμος άρχισε να μιλάει ανοιχτά για εκείνη την περίοδο ίσως λόγω της ανόδου της ακροδεξιάς. Αυτή την πρόσφατη ιστορία μέχρι τελευταία δεν την αγγίζαμε, όπως και για τον Εμφύλιο. Αργήσαμε. Και πάλι συζητάμε επιφανειακά και προσεκτικά τι συνέβη, ακούγοντας όλες τις πλευρές.

– Πόσο ανοιχτά μιλούσατε γι’ αυτό το θέμα στην οικογένειά σου; Και πόση γενναιότητα χρειάστηκε η ίδια ως γυναίκα της εποχής της να μιλήσει για όλα εκείνα που υπέστη;

Δεν μιλούσαμε γι’ αυτό το θέμα, η ίδια δεν το επιθυμούσε και από διακριτικότητα δεν ειπώθηκε ποτέ τίποτε. Εξάλλου το θέμα δεν ήταν η συνέπεια της Αντίστασης, αλλά η Αντίσταση. Ο λόγος που αντιστάθηκε. Μιλούσαμε δηλαδή για την Αριστερά, την Πολιτική. Με κεφαλαία. Γι’ αυτά μιλούσαμε. Για τα άλλα, όχι.

«Εννοείται μια γυναίκα ήθελε πολύ μεγάλο θάρρος ώστε να μιλήσει τότε για όσα πέρασε. Εξ ου και η μαρτυρία της που έγινε μετά βιβλίο έχει τεράστια ιστορική άξια αλλά και από φεμινιστική σκοπιά αναδεικνύει τη γυναικεία συμβολή στους αγώνες κατά του φασισμού».

Ακριβώς επειδή άλλο να μιλάει για τα βασανιστήρια μια γυναίκα και άλλο ένας άνδρας. Άλλη γλώσσα χρησιμοποιεί η μία και άλλη ο άλλος.

– Τι αντίκτυπο είχε στη ζωή της, αλλά και στην οικογένειά σας η βίαιη αναμέτρησή της με τον φασισμό;

Στη ζωή της είχε τεράστια: ψυχολογικά αλλά και σωματικά. Είχε χάσει την ακοή της από το ένα αυτί και σίγουρα το μετατραυματικό στρες τη συνόδευε για όλη της την ζωή, αυτά τα έχει πει σε συνεντεύξεις. Εμείς σαν οικογένεια πορευτήκαμε με αυτή την παρακαταθήκη με περηφάνια και αποφασιστικότητα. Όλοι μας- όχι μόνο όσοι είχαν ενεργή ανάμειξη με τα κοινά- από οποία θέση βρισκόμαστε κάνουμε ό,τι μπορούμε για την ελευθερία του λόγου και έκφρασης, για την ενημέρωση και πρόληψη για το «ποτέ ξανά».

Η Κίττυ και ο πατέρας μου ως πολιτικός δώσανε μάχες για τα πιστεύω τους. Η επιμονή τους έγινε ευρέως γνωστή. Αυτοί όμως ήταν παιδιά μιας μικρόσωμης γυναίκας, χήρας που μεγάλωσε 3 παιδιά μόνη με ήθος και αξίες. Όταν η κόρη της τής είπε ότι θέλει να γίνει ηθοποιός τη στήριξε, αντιστάθηκε σε όσους λέγανε πώς το να γίνει μια γυναίκα ηθοποιός σημαίνει ότι είναι «ελαφρών ηθών».

«Η γιαγιά μου έκανε αντίσταση για τη Χούντα πριν ακόμα αυτή υπάρξει. Θέλω να πω, πολεμάς τον φασισμό με το πως στέκεσαι στα πράγματα, κάνοντας κάθε μέρα Αντίσταση».

– Πώς μπήκες στη διαδικασία να ασχοληθείς με το κείμενο της και να κάνεις την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18»;

Η αρχική ιδέα ξεκίνησε από την πτυχιακή μου εργασία στη Rada, στο μεταπτυχιακό μου. Φυσικά με τη Σοφία Καραγιάννη αισθάνθηκα πώς ήταν η ώρα, η σωστή συγκυρία και συνεργασία κάτι που ήθελα 10 χρόνια να κάνω να πάρει σάρκα και οστά. Ήταν υποχρέωση μου, δική μου ανάγκη, ένα τάμα σαν καλλιτέχνης, ανιψιά και άνθρωπος.

– Πώς είναι να μεγαλώνει κανείς σε μία οικογένεια που έχει και τέτοιες αναφορές; Πώς ένιωθες κάθε φορά που κάποιος «ξέπλενε» τη Χούντα σε δημόσιες δηλώσεις;

Αυτή η στάση απέναντι στην αδικία και η αγάπη για το ηθικό ΔΙΚΑΙΟ προσπαθώ να αποτελούν ορόσημα της πορείας μου. Η αλήθεια είναι πώς δεν μπαίνω σε διαδικασία να έρθω σε διάλογο πλέον με ανθρώπους που είναι ικανοί να αποσιωπήσουν την ιστορική αλήθεια. Όταν ένας άνθρωπος έχει αποφασίσει να ζει με την πεποίθηση ότι «η Χούντα όμως έκανε δρόμους» είναι καταδικασμένος να ζει με την έλλειψη ήθους και μόρφωσης που του αντιστοιχεί. Φυσικά αυτό θα το πληρώσει με άλλους τρόπους μετά, π.χ. με κοινωνικό αποκλεισμό, με μειωμένες ευκαιρίες εργασίας και επαγγελματική ανέλιξη γιατί ναι, ένας τέτοιος άνθρωπος υστερεί, αλλά τότε θα φταίει – ειρωνικά- το σύστημα.

Φυσικά υπάρχουν και αυτοί που εκφράζουν τέτοιες απόψεις και είναι στην «πρώτη γραμμή» της πολιτικής σκηνής. Αλλά αυτοί είναι εκεί γιατί κάποιος τους ψήφισε, κάποιον αντιπροσωπεύουν. Όλους θα μας κρίνει η Ιστορία η μεγάλη και η μικρότερη του καθενός. Ας αποφασίσουμε που και πως στεκόμαστε.

– Τι είναι φασισμός σήμερα για σένα;

Για μένα, φασισμός δεν είναι μόνο τα ακραία κόμματα ή οι στρατιωτικές στολές. Είναι κάτι πιο ύπουλο: η ανάγκη να ακολουθείς το ρεύμα, να πηγαίνεις με την επιταγή του καπιταλισμού.  Όπως λέει ο Mark Fisher (τον οποίον διαβάζω αυτόν τον καιρό και συνιστώ σε όλους), ζούμε μέσα στον «καπιταλιστικό ρεαλισμό» δηλαδή με την πεποίθηση ότι δεν υπάρχει εναλλακτική.

«Ο φασισμός της εποχής μας κρύβεται εκεί: στην αδυναμία να φανταστούμε κάτι διαφορετικό, στην καθημερινή μας προσαρμογή, στην επιλογή της επιβίωσης αντί της πραγματικής ζωής, της διαρκούς κατανάλωσης αντί της αυθεντικής δημιουργίας. Ο φασισμός είναι αυτός της συνήθειας του τέρατος και της αποδοχής του status quo».

– Πόσο σε ανησυχεί η άνοδος ακροδεξιών κυβερνήσεων και η επικράτηση του συντηρητισμού στη δύση το 2025;

Με ανησυχεί βαθιά κυρίως η δικαιολογία ότι αυτό είναι αναμενόμενο και φυσικό, γιατί τα πράγματα είχαν ξεφύγει και κάθε δράση φέρνει αντίδραση. Είναι λάθος αυτή η τοποθέτηση αν και το αξίωμα των άκρων, είναι λογικά σωστό. Δεν είναι το ίδιο όταν ο καταπιεσμένος επιτέλους ξεσπά και όταν ο δυνάστης εκμεταλλεύεται τη συγκυρία για να πατήσει στους αδύναμους ακόμα περισσότερο και να τραβήξει την εξαθλίωση στα άκρα.

– Ως μαμά έχεις σκεφτεί πώς θα μιλήσεις στα παιδιά σου για τέτοια θέματα;

Πιστεύω θα τους χαρίσω το βιβλίο όταν έρθει η ώρα. Τα λέει όλα. Από εκεί και πέρα θα έχουμε να πούμε πολλά. Γιατί δυστυχώς σαν λερναία Ύδρα ο φασισμός έχει πολλά κεφάλια και βρίσκει τρόπους να εισέρχεται στις ζωές μας με πολλούς τρόπους. Εύχομαι τα παιδιά μου να μην τον συναντήσουν, αλλά αν και όταν τον δουν θέλω να τον κοιτάξουν κατάματα, να τον αναγνωρίσουν και να του επιτεθούν.

– Επηρεάζει τον τρόπο που εσύ μεγαλώνεις τα παιδιά σου η ιστορία της Κίττυς Αρσένη;

Θέλω τα παιδιά μου να μπορούν να μιλούν για την αδικία και να ορθώνουν το ανάστημα. Να μην σιωπούν. Να παραπονιούνται. Να ενοχλούν. Όταν πρέπει. Να κάνουν φασαρία. Να διεκδικούν για αυτούς και τους άλλους. Να λένε την αλήθεια.